شرکت گیاهان دارویی زرین گیاه ( از تولید به مصرف ) تماس: مهندس سید حسن غیبی 09147297295
توليد و فروش انواع نشا گياهان دارویی
شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه آماده دریافت سفارش شما جهت تولید نشا انواع گیاهان دارویی می باشد.
شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بر پايه دانش فني روز و تجربه چندين ساله در عرصه تولید نشا گياهان دارويي توانسته است تا با توليد کيفي انواع نشا گیاهان دارویی گامي بزرگ در نهادينه کردن فرهنگ جايگزيني روش هاي کشت سنتي با کشاورزي مدرن روز جهان بردارد. لذا از متقاضیان عزیز تقاضا می گردد نسبت به دادن سفارش با آقای سید حسن غیبی به شماره موبایل ۰۹۱۴۷۲۹۷۲۹۵ تماس گرفته و جهت هماهنگی بیشتر اعلام آمادگی فرمایند. شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه بعد از عقد قرارداد، در هر میزانی توانایی تولید نشاءهای گیاهان دارویی مانند نعناع فلفلی، مریم گلی دارویی، بادرنجبویه، آویشن باغی، سرخارگل، سنبل الطیب، خار مریم، زوفا، به لیمو و بسیاری از گیاهان دارویی دیگر را دارا می باشد.
شرکت زرین گیاه ارومیه سالانه بالغ بر پنج میلیون عدد نشاء، قلمه و ریزوم گیاهان دارویی را با کیفیت بالا تولید می نماید.
بذر نشاهای تولید شده از شرکت های معتبر آلمانی خریداری شده و از کیفیت بالایی برخوردارند.
لیست بعضی از نشاء های تولیدی شرکت زرین گیاه ( توانایی تولید نشاء انواع گیاهان دارویی را داریم )
آخرین تغییر قیمت: 20 اسفندماه 99
اگر جدول را بطور کامل نمی بینید جدول را به سمت راست یا چپ ببرید ( اسکرول کنید )
ردیف |
نوع نشاء تولیدی |
قیمت هر عدد نشاء (تومان) |
روش تکثیر |
نام انگلیسی |
نام علمی |
1 |
نهال کیسه ای گل محمدی کاشان (مخصوص اسانس گیری) 5 تن در هکتار وزن تر |
بالای 5000 عدد قیمت 3500 |
قلمه |
Persian rose, Damask rose |
Rosa damascenae Mill |
2 |
نهال کیسه ای گل محمدی تبریز (مخصوص اسانس گیری) 5 تن در هکتار وزن تر |
بالای 5000 عدد قیمت 3500 |
قلمه |
Persian rose, Damask rose |
Rosa damascenae Mill |
3 |
نهال کیسه ای گل محمدی سرخ (مخصوص خشک کردن) |
بالای 5000 عدد قیمت 5000 |
قلمه |
Persian rose, Damask rose |
Rosa damascenae Mill |
4 |
نهال کیسه ای گل محمدی صد پر (هم اسانس گیری و هم خشک کردن) |
بالای 5000 عدد قیمت 10000 |
کشت بافت |
Persian rose, Damask rose |
Rosa damascenae Mill |
5 |
اسطوخودوس |
1000 |
بذر |
Lavender |
Lavandula officinalis |
6 |
گل راعی |
350 |
بذر |
St. John̕ s wort |
Hypericum perforatum |
7 |
بادرنجبویه |
350 |
بذر |
Balm |
Melissa officinalis |
8 |
زوفا |
350 |
بذر |
Hyssop |
Hyssopus officinalis L. |
9 |
شیشا |
350 |
بذر |
Tansy |
Tanacetum vulgare L. |
10 |
مریم گلی |
350 |
بذر |
sage |
Salvia officinalis |
11 |
آویشن باغی |
350 |
بذر |
Thyme |
Thymus vulgaris |
12 |
سرخارگل |
400 |
بذر |
Purple coneflowers |
Echinanaceae purpurea |
13 |
فیسالیس دارویی |
350 |
بذر |
Alkekengi |
Physalis alkekengi |
14 |
آرتیشو |
350 |
بذر |
Artickoke |
Cynara scolymus |
15 |
خار مریم |
350 |
بذر |
Holy thistle |
Silybum marianum |
16 |
سنبل الطیب |
400 |
بذر |
valerian |
Valeriana officinalis |
17 |
گاوزبان ایرانی |
350 |
بذر |
viper̕ s bugloss |
Echium amoenum |
18 |
مرزنجوش کبیر |
350 |
بذر |
Marjoram |
Origanum marjorana |
19 |
به لیمو |
700 |
قلمه |
Lippia |
Lippia citriodora |
20 |
استویا (کشت بافت) |
6000 |
قلمه |
Stevia |
Stevia rebaudiana |
استویا (بذری) |
1500 |
بذر | |||
21 |
ریزوم نعناع فلفلی |
بالای 100 کیلو، هر کیلو 25000 |
ریزوم |
Pepper mint |
Menthea piperita |
خرید بالای 10000 عدد نشاء یا قلمه، قیمت هر عدد نشاء یا قلمه طبق جدول بالا می باشد.
خرید بین 1000 الی 10000 عدد نشاء، بسته به نوع نشاء ( به غیر از قلمه گل محمدی، به لیمو ، استویا، اسطوخودوس ) قیمت هر عدد نشاء بین 700 الی 1000 تومان می باشد.
خرید زیر 1000 عدد نشاء، بسته به نوع نشاء ( به غیر از قلمه گل محمدی، به لیمو ، استویا، اسطوخودوس ) قیمت هر عدد نشاء بین 850 الی 1500 تومان می باشد.
آماده دریافت سفارش شما جهت تولید نشاء انواع گیاهان دارویی هستیم.
آویشن باغی
نام انگليسي: Thyme
نام علمي Thymus vulgaris
خانواده: Lamiaceae
اختصاص به نواحي غرب مديترانه داشته و دو گونه از اين گياه مطرح بوده است كه يكي براي مصارف طبي بكارمي رفته كه داراي گلهايي به رنگ سفيد و ديگري كه نوع سياه ناميده مي شده است.
اسانس آویشن باغی خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد. از این اسانس در صنایع داروسازی، صنایع غذایی، کنسروسازی و صنایع بهداشتی و ارایشی استفاده می شود.
مواد مؤثره آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه سرفه ایجاد می شود. از عصاره الکلی و تنتور تهیه شده از پیکره آویشن باغی برای معالجه سرفه و گلو درد استفاده می شود
آويشن داراي ماده موثره تيمول مي باشد و گياهي است چندساله كه از اواسط ارديبهشت سال دوم گل مي هد. ريشه اين گياه چوبي، مستقيم و محكم است بنابراين مي تواند اين گياه را به خوبي درخود نگه دارد. ساقه آن چهارگوش و منشعب مي باشد.
نيازهاي اكولوژيكي :
1- دما: در طول رويش به هواي گرم نياز دارد و طاقت سرما ندارد و اگر برف آن را در سه ماه نپوشاند ممكن است خشك شود.
2- رطوبت : تحمل خشكي را دارد و خشكي دوست به حساب مي آيد به همين دليل در زمينهاي گود كه سطح آب به سطح زمينها نزديك باشد كشت نشود به غرقابي بودن زمين حساس است.
3- خاك : كشت اين گياه درخاك سنگين توصيه نمي شود و خاك سبك با زهكش مناسب كه حاوي تركيبات كلسيم با PH 8-5/4 مناسب است بهترين نوع خاك براي كشت اين گياه مي باشد. اگر خاك مرطوب و سنگين باشد در كميت و كيفيت اسانس تاثير نامطلوب خواهد داشت. مواد غذايي خاك اگر بيش از حد يا كمترازحد باشد در هر دو حالت مناسب نبوده هم در پيكر رويشي هم اسانس باعث كاهش عملكرد مي شود.
4- نور: با توجه به مديترانه اي بودن گياه لازم است طول دوره رشد از نوركافي برخوردار باشد بخصوص در اوايل رشد به سايه بسيارحساس است. پس بايد در مناطق آفتابي و يا شيبدار كشت آن در دامنه هاي جنوبي قابل توصيه مي باشد.
5- ارتفاع : آويشن در كوهستانها تا ارتفاع 2000 متري و حتما گاهي بيشترمي رويد. در ايران گونه T.serpylumn رويش دارد. اما آن گونه كه بسيار در ايران رويش دارد Thymus kotschyamus است كه در آذربايجان به كاكوتي معروف است آويشن شيرازي يا آويشن پهن با نام علمي Zataria multyflor در فارس بعمل مي آيد.
* تاريخ و فواصل كاشت :
- زمان كاشت : اگر بخواهيم بذر بكاريم پائيز و در مناطق سردتر اواخر تابستان و ديگر كشت غيرمستقيم و نشايي باشد بهترين زمان انتقال بهار (قبل از شدت يافتن تابش خورشيد) و يا اواخر تابستان مي باشد.
- فواصل كشت : عمق كاشت بذر در هر شرايط نبايد از 5/0 سانتي متر بيشترباشد (چون ريزهستند)
- شيوه هاي تكثير و روش كشت: روش كشت از دو طريق جنسي (بذر) و غيرجنسي (قلمه يا تقسيم بوته) انجام مي گيرد. در كشت جنسي يا مستقيما" بذور در زمين كشت مي شود و يا از طريق كشت در خزانه بطور غير مستقيم عمل كشت صورت مي گيرد.
- در روش غيرمستقيم خزانه پس از آماده شدن و تامين عناصر غذايي، مورد استفاده قرارمي گيرد. كيفيت بذر ازنظرخلوص و قدرت جوانه زني تاثير مستقيم برفواصل كشت دارد و بذور را مي توان با ماسه و خاك به نسبت 1 به 3 مخلوط نمود و بذر مورد نياز براي هرمترمربع خزانه 1-8/0 گرم مي باشد. عمق بذر در خزانه 5/0 سانتي متر بوده و بهتر است جهت كشت بذر آويشن به دليل ريزبودن به نسبت يك به سه با ماسه مخلوط گردد. بهترين زمان انتقال نشاء ها اواخر بهار و اوايل تابستان مي باشد و براي هر هكتار زمين تقريبا" به تعداد 240-160 هزار نشاء نياز است.
- آبياري منظم و وجين علف هاي هرز رشد سريع گياهكها را موجب مي گردد. مناسب ترين زمان انتقال نشاء ها زماني است كه تا ارتفاع 15 سانتي متر و ريشه آن 7-5 سانتي متر رشد كرده باشد. انتقال مي تواند هم به صورت دستي و هم با ماشين آلات (درمقياس كشت زياد) انجام گيرد.
فواصل كشت در بين رديف ها 10 تا 15 سانتي متر و داخل رديفها كمتر از 5 سانتي متر باشد. انتقال قلمه ها پس از ريشه دهي و ظهور اندام هاي هوايي و در زمان مناسب انجام خواهد شد. تقسيم بوته نيز با استفاده از بوته هاي چند ساله كه سالم و عاري از بيماري است انجام مي گيرد بطوريكه بوته ها به چند قطعه كه حاوي اندام هوايي و ريشه باشندتقسيم شده و در زمين اصلي كاشته مي شوند.
* برداشت محصول :
زمان مناسب برداشت آويشن در آغاز گلدهي مي باشد كه معمولا" از اواسط ارديبهشت ماه شروع مي شود. با توجه به تاثير بسزاي برداشت محصول در زمان آفتابي بودن روز اگر برداشت پيكر رويشي اين گياه در ساعاتي از روز كه تابش وجود داشته باشد انجام گيرد عملكرد اسانس گياه افزايش خواهد يافت. دفعات برداشت در سال اول يكبار، اما از سال دوم به بعد تا سه بار مي توان عمليات برداشت را انجام داد.
طول اندام هوائي كه بايد برداشت شود از فاصله 10 تا 15 سانتيمتري سطح زمين خواهد بود و فواصل كمتر از اين سبب مي گردد تا مقدار ساقه هاي چوبي ضخيم افزايش يافته و تاثير نامطلوبي در كيفيت اسانس داشته و از طرفي ميزان آلودگي به خاك افزايش ميابد كه نهايتا" از ارزش محصول مي كاهد.
اسانس در سال اول رويش كم بوده و در سال دوم عملكرد بطور قابل ملاحظه اي افزايش يافته است.
نام انگلیسی: |
Peppermint |
نام علمی: |
Mentha piperita L. |
خانواده: |
Lamiaceae |
مقدمه
از هزاران سال قبل تاکنون، از گونه های مختلف نعناع به عنوان ادویه و دارو استفاده می شود. از برگها، پیکره رویشی و اسانس این گیاه در اکثر فارماکوپه های معتبر به عوان دارو یاد شده است. از مواد مؤثره نعناع، در صنایع داروسازی داروهایی برای مداوای دل درد و نفخ شکم تهیه شده است. عطر و طعم نعناع برای خوش طعم شدن داروهای بد مزه مورد استفاده قرار می گیرد. منتول اسانس نعناع خاصیت ضد باکتریایی دارد و در تهیه محلول هایی برای شستشوی دهان و گلو استفاده می شود. منتول همچنین خاصیت ضد خارش دارد. اسانس نعناع در صنایع غذایی، بهداشتی و آرایشی، شیرینی سازی، نوشابه سازی و صنایع ادویه ای مورد استفاده قرار می گیرد.
مشخصات گیاه شناسی
نعناع گیاهی است علفی ، چند ساله و از خانواده Lamiaceae که اندامهای هوایی آن تحت تاثیر سرمای زمستان خشک می شوند. اندامهای زیرزمینی(استلونها و ریزومها) نعناع سطحی ، به رنگ سفید ، نازک و به طول 5 تا 25 سانتیمترند . نعناع دارای ساقه چهار گوش ، به رنگ بنفش و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش به طول 30 تا 100 سانتیمتر می باشد. در این گیاه برگها بلند ، به طول 3 تا 9 و به عرض 1 تا 3 سانتیمتر ، بیضی شکل ، در کناره ها دندانه دار و به رنگ سبز تیره مشاهده می شوند . گلهای نعناع دارای عمری بسیار کوتاه و به رنگ بنفش روشن و به صورت خوشه های مجتمع روی چرخه هایی قرار دارند که هرچرخه مرکب از 6 تا 7 گل است . بذر این گیاه فاقد قوه رویشی است . به واسطه وجود اسانس در پیکر رویشی ، گیاهان از بویی مطبوع و مزه ای خنک و کمی تند برخوردارند. دوره رویشی نعناع (از بدو رویش تا مرحله گلدهی) 80 تا 100 روز به طول می انجامد. ابتدا رویش گیاهان به کندی صورت می گیرد، در حالی که پس از 2 تا 3 هفته رشد آنها سرعت می یابد.
توزيع نهاده ها :
1- نهاده هاي شيميايي :
- اكسيد فسفر 90-50 كيلوگرم / هكتار
- ازت 90-60 كيلوگرم / هكتار
- اكسيد پتاس 80-60 كيلوگرم / هكتار
توصيه مي شود هر ساله مقدار 120-90 كيلو گرم / هكتار كود ازته بصورت سرك در اختيار اين گياه قرار گيرد.
هر سال، اضافه کردن 90 تا 120 کیلوگرم در هکتار کود ازت به زمین های زیر کشت نعناع توصیه می شود. از این مقدار، دو سوم در فصل بهار، قبل از فصل رویش گیاه و یک سوم بقیه پس از اولین برداشت، به خاک اضافه گردد.
از سال دوم رویش، هر ساله در فصل پاییز افزودن 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار پتاس به خاک، باعث افزایش عملکرد و بهبود کیفیت مواد مؤثره نعناع می شود.
2-نهاده هاي دامي : افزودن مقدار 20 تا 30 تن كود دامي كاملاً پوسيده در فصل پائيز و قبل از كشت نتايج مطلوبي به همراه دارد.
نیازهای اکولوژیکی
نعناع را در اکثر نقاط می توان کشت کرد. اما مناطق خیلی سرد برای کشت این گیاه مناسب نیست. مواد و عناصر غذایی فراوان و آب کافی برای رویش نعناع، ضروری است. چنانچه سطح خاک از برف پوشیده شده باشد، اندامهای زیرزمینی در 17- درجه سانتی گراد زنده مانده و فعالیت بسیار خفیفی خواهند داشت. این اندامها قادرند تا سرمای 30- درجه سانتی گراد را هم برای مدت محدودی تحمل کنند. گیاه در 2 تا 3 درجه سانتی گراد شروع به رویش می نماید، ولی درجه حرارت مطلوب برای رویش نعناع 10 درجه سانتی گراد می باشد. در آغاز رشد گیاه و تشکیل ساقه ها و برگهای جوان، سرما مناسب نیست و ممکن است باعث خشک شدن آن شود(اگرچه در این مرحله سرمای 8- درجه سانتی گراد را هم می تواند برای مدت کوتاهی تحمل کند).
درجه حرارت مناسب به منظور تسریع در رشد و نمو گیاه و همچنین افزایش در تولید اسانس ، 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. بعضی از محققان معتقدند که هر چند در درجه حرارتهای بالاتر(22 تا 25 درجه سانتی گراد) مقدار تولید اسانس در گیاه افزایش می یابد، ولی در مقدار«منتول» اسانس تاثیر منفی داشته و باعث کاهش آن می گردد.
نعناع گیاهی شب کوتاه است و کشت آن در شرایط بلند روز (از نظر تابش نور)، سبب افزایش محصول نعناع شده و در سنتز اسانس آن نیز تاثیر مثبت دارد. از این رو، همواره توصیه می شود این گیاه در دامنه جنوبی تپه ها کشت شود. نعناع دارای ریشه های سطحی است که قادر به جذب رطوبت از اعماق زمین نمی باشد، لذا آبیاری مناسب در طول رویش این گیاه ضرورت دارد. نعناع در طول رویش به حداقل 700 تا 800 میلی متر بارندگی (آبیاری) نیاز دار. از این رو، آن را همواره باید در مناطقی که از نظر آب غنی اند کشت نمود.
گیاهان از 3 تا 4 هفته پس از رویش تا قبل از گلدهی به مقادیر مناسبی آب نیاز دارند و باید تحت آبیاری منظم قرار گیرند.
مقدار اسانس تولید شده در پیکر رویشی نعناع، با مقدار رطوبت خاک رابطه مستقیم دارد، به همین دلیل برای تولید محصولی با کمیت و کیفیت مناسب، رطوبت خاک در طول رویش باید معادل 80% باشد. علاوه بر آب و نور کافی ، مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک برای کشت نعناع ضروری است و باعث افزایش عملکرد می شوند. خاک مناسب برای کشت این گیاه، خاک لوم شنی حاوی مقدار زیادی مواد و ترکیبات هوموسی است. خاکهای چرنوزیوم (خاک سیاه) و پیت با ساختمان مناسب و حاوی مواد و عناصر غذایی کافی، برای کشت نعناع مطلوب می باشد.
«پی اچ» خاک برای نعناع ، بین 5 تا 8 مناسب است. باید از کاشت نعناع در خاکهای رسی و اشباع از آب و خاکهایی که «پی اچ» آنها بالاتر از 5/8 است، اجتناب نمود. به طور کلی خاکهی اسیدی و زهکشی شده، خاکهای مناسبی برای کشت نعناع می باشند.
عمليات زراعي:
عمليات زراعي جهت آماده سازي بستركشت عبارتند از:
1- شخم در فصل پائيز با عمق 30-25 سانتيمتر بعد از توزيع نهاده هاي دامي.
2- توزيع نهاده هاي شيميايي.
3- ديسك به منظور خردكردن كلوخ ها و پوشش نهاده.
4- انجام عمليات تسطيح و آماده سازي بستر دربهار بطوريكه رطوبت خاك از دست نرود.
زمان كشت :
تكثير گياه نعناع فلفلي بوسيله ريزوم و يا پاجوش مي باشد. بطوريكه ريزومها يا ساقه هاي زيرزميني را در اوايل پاييز (مهر ماه) و يا اواسط بهار (اواخر ارديبهشت – اوايل خرداد) به زمين اصلي منتقل مي كنند.
عمليات كشت :
با توجه به نياز آبي بالاي اين گياه و ميزان و سيستم آبياري منطقه زمين مورد نظر را مي بايست به كرتهاي مناسب تقسيم بندي كرده و سپس ريزومها را به قطعات 20- 15 سانتي متري قطعه قطعه كرده و با توجه به نوع بافت خاك در شيارهايي به عمق cm10- 5 (در خاكهاي سبك cm 10 ، در خاكهاي متوسط cm 8 و در خاكهاي سنگين cm 6- 5) به صورت رديفي كشت نمود. ريزومها بايد با فاصله 20 سانتي متر از يكديگر خوابانيده شوند. توضيح اينكه فواصل بين رديفها در كشت نعناع 35 سانتي متر مي باشد. لازم به ذكر است كه باز كردن شيار جهت كشت حتماً با فاصله زماني بسيار كمي تا استقرار ريزوم صورت پذيرد و تخليه رطوبتي خاك به حداقل ممكن خود برسد. ضمناً پس از كشت نياز است حتماً آبياري صورت گيرد و با توجه به نياز آبي بالاي اين گياه انتخاب قطعه زميني كه دسترسي به منابع آب به راحتي ميسر باشد ضروري است.
انجام آبياري منظم بسيار حائز اهميت مي باشد. مراحل مهم آبياري در كشت نعناع فلفلي عبارتند از :
1- پس از رويش زماني كه ارتفاع گياه 10- 8 سانتيمتر است.
2- پس از تشكيل شاخه هاي جديد.
3- مرحله جوانه زني.
4- پس از برداشت اول.
5- پس از رويش مجدد گياه.
برگردان نمودن خاك بين رديفها در اوايل بهار بسيار ضروري است . همچنين افزودن مقادير 80-60 كيلوگرم /هكتار ، اكسيد پتاس 80-50 كيلو گرم /هكتار، اكسيد فسفر در پائيز سال دوم نتايج مطلوبي دارد.
انجام عمليات كولتيواتور بين رديفها با عمق مناسب درسالهاي دوم و سوم نيز مي تواند در افزايش عملكرد سهم بسزائي را داشته باشد. كنترل مزرعه از حيث آفات و امراض بسيار حائز اهميت است.
لازم به ذكر است كه ساير عمليات داشت در زمان مناسب و بر حسب ضرورت لازم الاجراست.
عمليات برداشت:
با توجه به شرايط كشت و آب و هوايي منطقه مي توان 4-3 بار در سال محصول را برداشت نمود. زمان مناسب جهت برداشت در مرحله گلدهي گياه بوده و جهت اين مهم، گياهان را از فاصله 5- 4 سانتي متري سطح زمين قطع كرده و سپس در سايه و در محلي كه داراي تهويه مناسبي باشد (يا خشك كن) انتقال داده و نسبت به خشك كردن آن اقدام مي نماييم.
مقدمه
بیش از یک هزار سال پیش، از مریم گلی به عنوان گیاهی دارویی استفاده می شده است. مردم در گذشته از این گیاه به عنوان ماده ای مدر، عامل انعقاد خون و نیز داروی ضد تعرق استفاده می کرده اند. نام سالویا از کلمه لاتین سالوار به معنی شفادهنده، مشتق شده است. در بسیاری از فارماکوپه های، از برگ های مریم گلی رسماً به عنوان دارو یاد شده و خواص آن بر شمرده است. از عصاره مریم گلی برای مداوای برخی از بیماری های مربوط به حلق و حنجره و همچنین برای شستشوی دهان استفاده می شود.
اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی دارد و از آن در صنایع داروسازی، غذایی و همچنین در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود.
همه ساله زمین های زراعی وسیعی در شبه جزیره بالکان، روسیه، آمریکا، ایتالیا و همچنین کشورهای اروپای مرکزی برای کشت مریم گلی اختصاص می یابد.
مشخصات گیاه
مریم گلی بوته ای است به ارتفاع۲۰-۶۰ سانتیمتر که قسمت پایینی آن چوبی است و قسمت های بالایی ساقه های چهار گوش پوشیده از کرکهای قابل لمس دارد. دارای برگهایی به طول ۳-۱۰ سانتیمتر و عرض ۵/۱-۵ سانتیمتر، متقابل، بیضوی و کشیده، به رنگ خاکستری مایل به سبز و کرک های قابل احساس است. گل های آن به رنگ آبی روشن تا آبی مایل به ارغوانی و طول ۲-۳ سانتیمتر با لبه بالایی کوتاه است که به شکل حلقه های محوری شامل ۴-۸ گل درآمده است.
اندام های هوایی گیاه به خصوص برگ ها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده آن عبارتند از: تویون (30 تا 50%)، سینئول (10 تا 15%)، کامفور (6 تا 10%) و بورنئول (6 تا 14%). از ترکیبات دیگر اسانس می توان از پینن (1 تا 2%) نام برد. گیاه، همچنین شامل مواد تلخ (3 تا 8%)، مواد تاننی، فلاونوئید و مواد گلیکوزیدی و رزینی است.
قسمت های مورد استفاده: برگ های تازه یا خشک.
ترکیبات و اثر: مریم گلی حاوی اسانس فرار است. با مقادیر دارویی کم، این گیاه دارای اثر ضد التهاب، به ویژه بر روی مخاط ها است. یک پیشاب آور ملایم است و همچنین ترشح عرق بدن را کنترل می کند. مقادیر زیاد آن سمی است. گردش خون را در اندام های شکمی افزایش می دهد و احتمالا برای سیستم اعصاب مرکزی مضر است. به خاطر وجود تانن این گیاه خاصیت ضد التهابی و قابض دارد.
مصرف: از دم کرده این گیاه (یک لیتر آب سرد را بر روی ۱-۲ قاشق غذا خوری از برگ های کاملا ساییده بریزید، بجوشانید و بگذارید سرد شود). به عنوان دهان شویه و غرغره برای رفع التهابات دهان و گلو (التهاب لوزه ها و لثه ها) مصرف می شود. در استعمال خارج به شکل لوسیون یا کمپرس برای زخم ها استفاده دارد. از راه خوراکی آن را برای کاهش عرق شبانه در بیماران مبتلا به سل مصرف می کنند. بندرت به عنوان داروی مدر، ضد اسهال یا محرک ترشح صفرا نیز بکار می رود. در آشپزی از برگ های تازه آن به عنوان چاشنی، همراه گوشت، ماهی و غیره استفاده می شود.
مصرف زیاد این گیاه مناسب نیست و تأثیر نامطلوبی در ضربان قلب خواهد داشت.
مریم گلی، 5 تا 7 سال عمر می کند. از آنجا که با گذشت سن گیاه از مقدار مواد موثره آن به طور بارزی کاسته می شود، این گیاه تا چهار سال بازدهی اقتصادی دارد.
نیازهای اکولوژی
مریم گلی، گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به گرما و هوای خشک نیار دارد (مقاومت این گیاه به گرما زیاد است). گیاهان جوانی که از بذر رویش یافته اند، نیاز زیادی به آب دارند. این گیاه در فصل زمستان، در دمای پایین تر از 15 – درجه سانتی گراد دچار سرمازدگی می شود و طی 5 تا 6 روز خشک می گردد. مریم گلی برای رویش به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریباً در هر نوع خاکی به خوبی رشد می کند. هوای گرم و خاک های با بافت متوسط (خاک های شنی – رسی) که حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات کلسیم باشند، برای کشت این گیاه مناسب بوده و در افزایش مواد موثره آن تأثیر به سزایی دارد. خاک های شنی بسیار نرم (ماسه بادی) و فقیر از مواد و عناصر غذایی، زمین های گود، مناطق سرد و رطوبت فراوان، از عوامل محدود کننده رشد این گیاه و تأثیر فراوتنی در کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آن دارد.
برگرداندن خاک بین ردیف ها به منظور تهویه، نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. پی اچ خاک برای کشت مریم گلی، بین 9/4 تا (چهار و نه دهم) و 2/8 (هشت و 2 دهم) مناسب است.
برداشت محصول
چنانچه تکثیر به وسیله بذر انجام گیرد و بذرها به صورت مستقیم در فصل پاییز کاشته شده باشند یا نشاء ها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند، می توان یک سال بعد محصول را برداشت کرد. تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول می توان محصول را برداشت نمود. اولین برداشت، قبل از گلدهی و اوایل خرداد انجام می گیرد.
پیکره رویشی گیاه را در سطوح کم کشت به وسیله داس و در مقیاس وسیع کشت با ماشین و از حد فاصل بین قسمت چوبی شده و قسمت سبز ساقه، برداشت می کنند. باید توجه داشت که برداشت ساقه هایی چوبی همراه با سایر قسمت های گیاه، به طور آشکاری در کیفیت مواد دارویی گیاه تأثیر منفی می گذارد.
دومین و سومین برداشت، به ترتیب در تابستان (اوایل مرداد) و پاییز (مهر) انجام می گیرد. هنگام سومین برداشت، باید توجه داشت گیاهان از نواحی تحتانی و نزدیک به سطح زمین برداشت شوند. در غیر این صورت، گیاهان در زمستان دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند.
اندام های جمع آوری شده را باید پس از برداشت خشک کرد. این کار را می توان در سایه انجام داد. چنانچه برای خشک کردن پیکره رویشی از خشک کن های الکتریکی استفاده شود، دمای مناسب 40 درجه سانتی گراد می باشد.
در سال های دوم و سوم عملکرد برگ تازه (در هر سه مرحله) 5/2 تا 3 تن در هکتار و عملکرد پیکر رویشی تازه 5 تا 8 تن در هکتار می باشد. نسبت اندام تازه خشک، 5 به 1 است.
گیاه در مرحله گلدهی، حاوی بیشترین مقدار اسانس است. ساعت 12 ظهر، هنگام تابش شدید آفتاب، پیکره رویشی حداکثر مقدار اسانس را خواهند داشت. از این رو، ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول مریم گلی است. مقدار اسانس حاصل از پیکره رویشی مریم گلی، 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار است.
سرخار گل
نام انگلیسی: Purple coneflower
نام علمی:Echanacea purpurea
خانواده:Asteraceae
مقدمه
گونههای مختلف سرخارگل گیاهانی هستند که در گذشته نزد بومیان آمریکایی از اهمیت فراوانی برخوردار بودهاند.آنها از این گیاهان برای درمان بسیاری از بیماریها مانند مار گزیدگی، بیماریهای دهان ودندان، معالجه انواع مسمومیتها، بیماریهای مربوط به دستگاه گوارش،مخملک، سفلیس و مالاریا استفاده میکردند.
نام جنس اکیناسه از کلمه یونانی اکینو به معنی خارپشت گرفته شده که نشان دهنده خاردار بودن گلهای این گیاه میباشد. این نام برای اولین بار، اواخر سال1700 توسط کنرادمانخ گیاه شناس معروف آلمانی به این گیاه اطلاق شد.
نسخ پزشکی بجا مانده از مردم بومی امریکا بین سالهای 1850 تا 1900 نشان میدهد که سرخار گل از مهمترین و پرمصرفترین گیاهان دارویی نزد آنها بوده است. به طوری که مردم قبیله چینی از سرخارگل برای معالجه زخمهای دهان و لثه، مردم قبیله چوکتانز برای مداوای سرفه و سوءهاضمه، اهالی قبیله کراو برای درمان سرماخوردگی ،دندان درد و قولنج، مردم قبیله داوار برای معالجه سوزاک، بوکیان قبیله اوماها برای معالجه بیماریهای عفونی و بالاخره مردم قبیله هیداستا به بیماریهای عفونی و بالاخره مردم قبیله هیداستا به بیماریهای عفونی و بالاخره مردم قبیله هیداستا به عنوان مادهای تقویت کننده استفاده میکردند.
در 50 سال اخیر تحقیقات زیادی روی خواص تقویت کنندگی سیستم ایمنی بدن توسط گونههای مختلف سرخارگل، متمرکز شده است. بیشترین مطالعه و تحقیقات در این زمینه بر روی گونه پورپورآ انجام شده است. در حال حاضر در اکثر منابع معتبر از پیکر رویشی گونههای پورپورآ، آنگوستی فولیا و پالیدا و همچنین از ریشههای هر یک از گونههای مذکور به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آنها به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. مصرف گونه پالیدا در صنایع داروسازی از دو گونه دیگر کمتر است.
مواد موثره موجود در ریشه و پیکر رویشی گونههای مختلف سرخارگل خاصیت ضد قارچ، ضد باکتری و ضد ویروسی داشته و از آنها داروهای پیشگیری کننده و همچنین معالجه کننده سرماخوردگی و بیماریهای تنفسی تهیه میشود. مواد موثره گونههای مختلف سرخارگل همچنین با افزایش تولید ایمونوگلوبولین ج در خون سبب تقویت سیستم دفاعی بدن میشوند. از مواد موثره گیاه سرخار گل (گونه پورپورآ)توسط مولف، دارویی با نام تجاری ایمونوفین برای استفاده در صنعت پرورش طیور تهیه و به بازار دارویی کشور عرضه شده است. مصرف این دارو(به مقدار یک لیتر در1000لیترآب) سبب تقویت سیستم ایمنی بدن طیور شده و از ابتلای آنها به بیماریهای عفونی، قارچی و ویروسی به شدت جلوگیری میکند.
گونههای مختلف سرخارگل در بعضی کشورهای اروپایی و آمریکایی به عنوان گیاهان زینتی در پارکها و باغها کشت میشوند.
سرخارگل در فلور گیاهی کشور ما وجود نداشته و بذر آن (گونه پورپورآ) برای اولین بار در سال1372 توسط مولف به ایران وارد شده و نام سرخارگل برای آن انتخاب گردیده است.هم اکنون این گیاه در سطوح وسیعی در برخی نقاط کشور کشت میشود.
مشخصات گیاه
گونههای مختلف سر خار گل، گیاهانی علفی و چند ساله هستند. این گیاهان متعلق به تیره کاسنی (گل ستارهایها) بوده و منشاء آنها شمال آمریکا گزارش شده است. این گیاهان در شمال رودخانه میسوری آمریکا به صورت خودرو میرویند.
گونه آنگوستی فولیا و پالیدا از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به یکدیگر دارند.
در حالیکه شباهت گونه پورپورآبا دو گونه مذکور کمتر است.
برخی از مشخصات گیاه شناسی گونههای مختلف سر خارگل
اندام گیاه |
گونه پورپورآ |
گونه آنگوستی فولیا |
گونه پالیدا |
ارتفاع بوته |
80تا 150سانتی متر |
40تا60سانتی متر |
60تا 90 سانتی متر |
ریشه |
ریشه مستقیم است و به طور عمیق در خاک فرو میرود، ریشه دارای انشعابهای فراوانی است. رنگ ریشه بین سرخ تا سفید مات متغیر است. ریشه دارای ریزوم کوتاهی است که در قسمت فوقانی آن جوانههای رویشی قرر گرفتهاند.ریشه کم وبیش معطر است. |
ریشه مستقیم و به طور عمیق در خاک فرو میرود. انشعابهای ریشه از گونه پورپورآکمتر است.ریشه معطر میباشد. |
مشابه ریشه گونه آنگوستی فولیا میباشد ولی از آن کمی ضخیمتر است. |
ساقه |
استوانهای، مستقیم و محکم است.ساقه دارای انشعابهای فراوانی است. رنگ ساقه سبز و یا گاهی به علت وجود آنتوسیانین ها به رنگ آبی یا قرمز مشاهده میشود. ساقه پوشیده از کرکهای زبر است. قسمت تحتانی ساقه ضخیم، تو خالی و فاقد کرک است. اواخر دوره رویش(پاییز) انتهای ساقه پهن و کم وبیش توخالی میشود. |
ساقه مستقیم، ساده و بدون انشعاب است. هنگام گلدهی ساقه ضخیم و توخالی میشود. |
ساقه مستقیم و معمولا" ساده است. دارای انشعابهای کمی (در حدود دو تا سه انشعاب) است. به لحاظ داشتن آنتوسیانین ها ساقه معمولا" رنگی است. ساقه پوشیده از کرک است و در مرحله گلدهی زخیم،چوبی و توخالی میشود. |
برگ |
برگ پهن، کم وبیش نیزهای یا بیضوی شکل و به ندرت دندانه دار است. هر دو سطح برگ پوشیده از کرکهای زبر و خشن است. رنگ برگ سبز تیره و سطح آن ناصاف است. برگهای پایینی نسبت به برگهای بالایی دمبرگ بلندتری دارند. طول برگهای پایینی 25 تا35 و عرض آنها 7 تا 12 سانتی متر است. برگهای بالایی از نظر اندازه از برگهای پایینی کوچکترند و ناحیه میانی برگ کمی خمیده است. |
برگ طویل،نیزهای یا طویل و بیضوی است. هر دو سطح برگ کرکدار است. رنگ برگ سبز تیره است. برگهای پایینی نسبت به برگهای بالاییدمبرگ بلندتری دارند. طول برگهای پایینی15 تا30 و عرض آنها 1تا5/1 سانتی متر است. برگهای بالایی کوچکترند و طول آنها5/0 تا 5/1 سانتی متر است. ناحیه میانی برگ کمی خمیده است. |
برگ طویل، نیزهای و یا طویل و بیضوی است. هر دو سطح برگ سبز تیره است. طول برگهای پایینی 15 تا30 و عرض آنها 1 تا5/3 سانتی متر میباشد. برگهای بالایی کوچکترند و طول آنها 4 تا 14 و عرض آنها 1 تا 5/1 سانتی متر میباشد. ناحیه میانی برگ کمی خمیده است. |
گل |
گل فنجانی شکل بوده و در انتهای ساقههای اصلی و فرعی ظاهر میشوند. گلچه های زبانهای بلند و به طول 4 تا6 و عرض آنها 5/0 تا6/0 سانتی متر است. انتهای گلچه های زبانهای بنفش تیره یا ارغوانی است. گلها از خرداد تا شهریور ظاهر میشوند. |
گل فنجانی شکل بوده و در انتهای ساقه اصلی ظاهر میشوند. گلچه های زبانهای کشیده به طول 2 تا 5/3 و عرض 3/0 تا 8/0 سانتی متر است. انتهای گلچه های زبانهای کمی خمیده و به طرف پایین است. رنگ گلچه های زبانهای بنفش است. گلها از خرداد تا شهریور ظاهر میشوند. |
گل فنجانی شکل بوده و در انتهای ساقههای اصلی و فرعی ظاهر میشوند. گلچه های زبانهای بلند و به طول 4 تا9 و به عرض 5/0 تا 8/0 سانتی متر است. انتهای گلچه های زبانهای به شدت به طرف پایین خمیده است. رنگ گلچه های زبانهای بنفش است. گلها از خرداد تا شهریور ظاهر میشوند. |
میوه |
میوه فندقه و چهار وجهی است. ضخامت قسمت فوقانی 2 تا 5/2 میلی متر است . قسمت انتهای میوه خاکستری با خطوط قهوهای است. وزن هزار دانه 8/3 تا 5/4 گرم است. |
میوه فندقه و چهار وجهی است.ضخامت قسمت میانی 3 تا 4 میلی متر و قسمت فوقانی آن2 تا 5/2 میلی متر است. در قسمت انتهای میوه دارای پاپوسهای بلند به طول 1 میلی متر و به رنگ قهوهای است. رنگ میوه خاکستری مایل به قهوهای تیره است. |
تمام اختصاصات میوه شبیه گونه آنگوستی فولیا میباشد و فقط از حیث ابعاد میوه گونه پالیدا پهنتر است. |
پیکر رویشی و ریشه این گیاهان حاوی مواد موثره ارزشمندی هستند. این مواد از نظر شیمیایی به گروههای مختلفی تعلق دارند. مهمترین این ترکیبها اسید کافئیک و مشتقات آن ،ترکیبهای آلکیل آمیدی،پلی ساکارید ها و اسانسها میباشند. مشتقات اسید کافئیک مانند اسید شیکوریک و اکیناکوزید در ریشه و پیکر رویشی گونههای مختلف سرخار گل وجود دارند. وجود اسید شیکوریک به مقدار زیادی در ریشه و پیکر رویشی گونه پورپورآ گزارش شده است. در ارقام اصلاح شده گونه پورپورآ، مقدار اسید شیکوریک به 5/4 درصد نیز میرسد. مقدار اکیناکوزید که از مشتقات دیگر اسید کافئیک میباشد، در ریشه دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا بیش از گونه پورپورآ گزارش شده است.
پیکر رویشی و ریشه هر سه گونه سرخار گل حاوی ترکیبهای آلکیل آمیدی است. تحقیقات نشان میدهد که مقدار و تنوع این ترکیبهای در گونه پورپورآ بیش از د. گونه دیگر است. تا کنون11 ترکیب مختلف آلکیل آمیدی در پیکر رویشی و ریشه گونه پورپورآ شناسایی شده که مهمترین آنها عبارتند از ایزوبوتیل آمید، متیل بوتیل آمید، و 2-متیل بوتیل آمید. پلی ساکاریدها نیز از ترکیبهای دیگری هستند که در اندامهای هوایی گونههای مختلف سرخارگل وجود دارند. از بین پلی ساکاریدها مقدار اکیناسئین و اکینولون در دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا بیش از گونه پورپورآ است.
در ریشه هر سه گونه مذکور اسانس وجود دارد. مقدار اسانس در ریشه گونه پورپورآ2/0 درصد و در پیکر رویشی (در مرحله گلدهی)1/0 تا6/0 درصد است. مقدار اسانس در ریشه و پیکر رویشی گونه آنگوستی فولیا 1/0 درصد گزارش شده است.
مقدار اسانس در ریشه گونه پالیدا بیشتر از گونههای دیگر بوده و بین 2/0 تا2 درصد گزارش شده است. مهمترین ترکیبهای اسانس گونههای مختلف سرخارگل (اعم از اسانس ریشه یا پیکر رویشی)را هومولن،کاریوفیلن و اکسید کاریوفیلن تشکیل میدهد.
ریشه و پیکر رویشی گونههای مختلف سرخارگل همچنین حاوی فلاونوئید،پلی استیلن و آلکالوئید میباشد. در پیکر رویشی این گیاهان وجود مقادیری از آلکالوئید پبرولیزیدین (مانند توسیلاگین و ایزوتوسیلاگین ) گزارش شده است.
نیازهای اکولوژیکی
بذور گونههای مختلف سرخارگل در دمای 18 تا26 درجه سانتی گراد سبز میشوند. رطوبت کافی نقش مهمی در سبز شدن بذرهای سرخارگل دارد. هرسه گونه سرخارگل در طول رویش به نور و هوای نسبتا گرم نیاز دارند. البته گونههایی که به اروپا منتقل شده و کشت میشوند، به سرما مقاوم شدهاند. به عنوان مثال ریشه گونه پورپورآ در زمستان دمای زیر صفر (تا30-درجه سانتی گراد)را به خوبی تحمل میکند. با این حال کشت گونههای مختلف سرخارگل در مناطق سرد و مرطوب مناسب نبوده و علاوه بر تاثیر منفی در رشد و نمو گیاه سبب کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آنها میشود.
نیاز آبی گونههای آنگوستی فولیا و پالیدا متوسط است ولی نیاز آبی پورپورآبیش از دوگونه مذکور میباشد. چنانچه مقدار و پراکنش بارندگی سالانه مناسب باشد (300تا800 میلی متر) میتوان این گیاهان را به صورت دیم کشت نمود. آبیاری مناسب گیاهان (به خصوص گونه پورپورآ) در مناطقی که میزان بارندگی مناسب نباشد،ضرورت دارد. آبیاری منظم و به موقع نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول و همچنین افزایش مقدار مواد موثرا آنها دارد.
هر سه گونه سرخارگل به شرایط خاک یکسان نیاز دارند. خاکهایی با بافت متوسط، ضخامت زیاد،حاوی ترکیبهای هوموسیو همچنین ازت کافی برای کشت گونههای مختلف سرخارگل توصیه میشود. ترکیبهای آهکی نیز نقش مهمی در افزایش عملکرد ریشه و پیکر رویشی این گیاهان دارد.
گزارشهای متعددی در رابطه با«پی اچ » مناسب خاک برای کشت گونههای مختلف سرخارگل وجود دارد.
در نیوزلند«پی اچ» برای گونه پورپورآو پالیدا5/5 تا 5/6 ولی برای گونه آنگوستی فولیا 5/7 گزارش شده است.
تناوب کشت
گونههای مختلف سرخارگل دو تا سه و حتی چهار سال در یک زمین باقی مانده و قابل برداشت هستند. از این رو باید با گیاهانی به تناوب کشت شوند که نه تنها زمین را از مواد و عناصر غذایی تهی نکرده بلکه از دوره رویشی کوتاهی نیز برخوردار باشند تا پس از برداشت فرصت کافی برای آماده سازی زمین وجود داشته باشد. تحقیقات نشان میدهد، غلات گیاهان مناسبی برای تناوب کاشت با گونههای مختلف سرخارگل هستند. چرا که پس از برداشت آنها زمین از کیفیت مناسبی برای کاشت سرخارگل برخوردار میباشند.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
گونههای مختلف سرخارگل (به خصوص گونه پورپورآ)از گیاهانی هستند که در طول رویش به مواد و عناصر غذایی کافی نیاز دارند. کشت این گیاهان در خاکهای فقیر و نامناسب علاوه بر کاهش عملکرد ریشه و پیکر رویشی موجب کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آنها نیز میگردد. تحققات انجام شده روی گونه پالیدا نشان میدهد، اگرچه افزایش ازت در خاک سبب افزایش عملکرد ریشه در این گونه میشود ولی به طور بارزی موجب کاهش مقدار اکینوزید آن میگردد.
هنگام آماده ساختن زمین، افزودن مواد و عتاصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک ضرورت دارد. اضافه کردن مقدار 30 تن در هکتار کودهای حیوانی قبل از کشت و افزودن این کودها به گیاهانی که با سرخارگل به تناوب کشت میشوند، در بهبود رشد و افزایش عملکرد محصول موثر است. از سال دوم رویش نیز، اضافه کردن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان بر اساس وضعیت خاک، به خصوص ازت به صورت سرک علاوه بر بهبود رشد ونمو، عملکرد پیکر رویشی و ریشه، موجب بهبود کمیت و کیفیت مواد موثره گونههای سرخارگل میگردد. محققین معتقدند ازت، فسفر و پتاس باید به ترتیب به نسبتهای 1:1:2 در اختیار گونههای مختلف سرخارگل قرار داده شوند.
آماده سازی خاک
فصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با گونههای مختلف گیاه سرخارگل به تناوب کشت شدهاند، میبایست کودهای حیوانی و شیمیایی مورد نیاز به خاک اضافه شده و سپس شخم مناسبی (به عمق 35 سانتی متر) زده شود. اوائل بهار و قبل از کاشت نیز کلوخها شکسته و پس از تسطیح باید بستر خاک را برای کشت آماده نمود.
تاریخ و فواصل کاشت
زمان مناسب برای کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی اواخر پاییز است. بذرها در ردیفهایی به فاصله 40تا50 سانتی متر کشت میشوند. عمق کاشت بذر گونههای سرخارگل باید یک تا دو سانتی متر باشد.
اواخر پاییز(آذر) زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد و اوائل اسفند ماه نیز زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک است.
در محیط خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) بذرها در ردیفهایی به فاصله 20 تا 35 سانتی متری کشت میشوند. عمق کشت بذر باید5/1 تا 2 سانتی متر باشد.
فاصله ردیفهای کشت نشاء (حاصل از خزانه) در زمین اصلی 40 تا 50 سانتی متر و فاصله دو بوته روی ردیف نیز 25 تا 30 سانتی متر مناسب میباشد.
زمان مناسب برای تکثیر رویشی سرخارگل فصل پاییز(اوائل مهر) یا اوائل بهار (اواسط اردیبهشت) میباشد. در تکثیر رویشی فاصله مناسب برای انتقال بوتهها به زمین اصلی 40 تا 60 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 تا 30 سانتی متر میباشد.
روش کاشت
سرخارگل را میتوان به وسیله بذر و یا از طریق رویشی تکثیر کرد.
بذرهای تازه برداشت شده سرخارگل از دوره خواب فیزیولوژِک برخوردارند، از این رو چند هفته پس از برداشت، بذرها برای کشت مناسب خواهند شد. اگرچه بذر گونه پورپورآ در مقایسه با دو گونه دیگر از قوه رویشی مناسبتری برخوردار است ولی تیمار چینه سرمایی به مدت یک تا چهار هفته در دمای صفر تا پنج درجه سانتی گراد سبب افزایش قوه رویشی بذر این گیاه میشود. بذرهای گونه آنگوستی فولیا در مقایسه با سایر گونهها به دوره طولانیتر سرمادهی (3 تا 12هفته) نیازمند است.
کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام میگیرد.
کشت مستقیم :در این روش بذرها را در زمان مناسب و به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت میکنند. از آنجا که رشد اولیه این گیاهان بسیار کند است و بذرها برای سبز شدن به مقدار زیادی رطوبت نیاز دارند، لذا از این روش به ندرت استفاده میشود.
کشت غیرمستقیم: در این روش بذور را در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک (که بستر آنها برای کشت کاملا" آماده شده است) کشت میکنند.در خزانه برای هر متر مربع به پنج گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است. بذرها با آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه پس از 10تا14 روز سبز میشوند. هنگامی که نشاءها چهار تا شش برگی شدند، میتوان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. انتقال نشاءها درمساحت های کوچک با دست و در سطوح وسیع کشت توسط ماشین نشاءکار انجام میگیرد. آبیاری نشاءها پس از انتقال به زمین اصلی ضروری است.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام میگیرد. در این روش بوتههای دو یا سه ساله سالم و عاری از هر گونه آلودگی را انتخاب کرده و از خاک خارج میکنند. هربوته را برحسب اندازه آن به پنج تا ده قسمت تقسیم و سپس آنها را در زمین اصلی کشت میکنند. هر قطعه ریشه باید حداقل دارای یک جوانه رویشی باشد.از آنجا که این روش وقت گیر بوده و هزینه زیادی نیز در بر دارد، لذا در مواقع ضروری و در سطح کوچک کشت مورد استفاده قرار میگیرد.
در بعضی از کشورها برای تکثیر گونه پورپورآ از روش ریزازدیادی استفاده میشود.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم و وجین علفهای هرز نقش مهمی در رشد و نمو گونههای مختلف سرخارگل دارد. علفهای هرز را میتوان به صورت مکانیکی با دست (در سطوح کوچک کشت و یا در سطح خزانه) و یا توسط کولتیواتور (در سطوح وسیع کشت) وجین کرد.
با استفاده از علف کشهای شیمیایی مانند ترباسیل، پندیمتالین و اوریزالین میتوان به صورت پیش رویشی علفهای هرز سرخارگل را کنترل کرد.
اگرچه آفت یا بیماری خاصی روی گونههای سرخارگل گزارش نشده است، ولی بعضی آفات و بیماریها میتوانند صدماتی را در طول رویش گیاهان به محصول وارد کنند.
شتهها (متعلق به زی خانواده آفیدینه، جنس آفیس) مانند شته سبز هلو میتواند خساراتی را به گونههای مختلف سرخارگل وارد کند. این شته توسط خرطوم خود از شیره گیاه تغذیه کرده و گیاه میزبان به شدت ضعیف میشود و عوارض مختلفی مانند زردی، پیچیدگی برگها و ریزش گل و میوه را به وجود میآورد. این آفت این آفت روی برگها و سایر اندامهای گیاه میزبان از خود مایع چسبناک و شیرینی به نام عسلک ترشح میکند. عسلک در واقع مدفوع شته است که بیش از 60 درصد آن را مواد قندی تشکیل میدهد. عسلک ها محیط مناسبی را برای تکثیر قارچهای ساپروفیت به وجود میآورند. با حذف علفهای هرز میزبان شته و با استفاده از کفشدوزکهای هفت نقطهای و زنبورهای پارازیتوئید میتوان این آفت را کنترل کرد. با استفاده از سموم مناسب مانند پریمور، و سایر سموم فسفره مانند اکامت و متاسیستوکس (5/1در هزار) میتوان جمعیت شتهها را نیز کنترل کرد.
سفیدک سطحی یا پودری از بیماریهایی است که در آن قارچ عامل سفیدک به صورت لکههای سفید رنگی در سطح ساقه و برگ ظاهر شده و اواخر فصل به صورت لکههای قهوهای دیده میشود. این بیماری موجب پوک شدن دانههای گیاهان آلوده میگردد. با استفاده از عملیات به زراعی و همچنین استفاده از برخی سموم شیمیایی مناسب میتوان این بیماری را کنترل کرد.
گونههای مختلف جنس فوزاریم نیز باعث ایجاد پوسیدگی گونههای مختلف سرخارگل میشوند. این قارچها موجب پوسیده شدن طوقه بوتهها گردیده و میسیلیوم آنها د محل فساد کاملا" نمایان است. برخی گونههای فوزاریوم، باترشح مواد شیمیایی خاصی، سبب بروز هیپرتروفی در بوته میگردند. بوتههای جوان بر اثر حمله این قارچها از بین میروند.
برگهای بالایی بوتههای سرخارگل در صورت ابتلا به این بیماری خشک شده و پس از مدتی میافتند. برگهای پایینی نیز به مرور پوسیده و زرد رنگ شده و در نهایت خشک میشوند.
رعایت نکات زیر در کنترل این بیماریها بسیار موثر است.
الف) استفاده از بذرهای سالم و عاری از هرگونه آلودگی
ب) تیمار بذرها با قارچ کشهای مرکوریک مانند آگروسان یا هگزاسان به مقدار دو گرم برای هر کیلوگرم بذر
ج) عدم کشت سرخارگل در زمینهای آلوده به عوامل بیماریزای قارچی حداقل به مدت دو تا سه سال
د) انجام شخم عمیق در تابستان (امکان ابتلای گیاه را به بیماری کاهش میدهد).
برداشت محصول
روش و زمان برداشت اندامهای مختلف گونههای سرخارگل بستگی به زمان کاشت، سن گیاه، روش و هدف کاشت دارد.
مناسب زمان برای برداشت پیکر رویشی سرخارگل مرحله گلدهی کامل است. چرا که در این مرحله محصول از مناسبترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردار میباشد.
احتمال گلدهی گیاهانی که در فصل بهار کشت شده باشند، با توجه به شرایط اقلیمی محل کشت، کم است. ولی در صورت گلدهی، امکان برداشت پیکر رویشی وجود دارد. بدیهی است چنانچه گیاهان زودتر کشت شده باشند، احتمال گلدهی آنها در سال اول زیادتر بوده و محصول قابل برداشت خواهد بود. به طور کلی، از آنجا که میزان محصول پیکر رویشی در سال اول رویش اقتصادی نیست، توصیه میشود برداشت محصول از سال دوم رویش به بعدصورت گیرد. پیکر رویشی گیاهان در یک مرحله و در سطوح کوچک با دست (توسط داس) و در سطوح وسیع کشت با ماشینهای مخصوص برداشت میشوند.
ریشه گونه ههی سرخارگل را نیز میتوان در سال دوم و ترجیحا" در سال سوم برداشت کرد. از آنجا که رشد و نمو گونه پورپورآ در مقایسه با سایر گونهها سریعتر است، لذا در شرایط اقلیمی مناسب میتوان ریشه گیاهان را در سال دوم برداشت نمود.
زمان مناسب برای برداشت ریشه گونههای مختلف سرخارگل فصل پاییز و اواخر دوره رویشی گیاهان (مهر و آبان) میباشد. پس از برداشت پیکر رویشی و ریشه گیاهان بلافاصله باید آنها را خشک کرد. از آنجا که ریشهها به گل ولای آلوده میباشند، لذا میبایست پس از اینکه به قطعات مناسبی (سه تا شش قطعه) تقسیم شدند، توسط آب جاری شسته شده و بلافاصله خشک شوند. خیساندن ریشهها و یا قرار دادن آنها برای مدتی در آب موجب خارج شدن مواد موثره ریشه و حل شدن آنها در آب شده و از کیفیت دارویی ریشهها به شدت کاسته میشود.
پیکر رویشی و ریشه گونههای سرخارگل را میتوان در سایه و یا با استفاده از خشک کنهای الکتریکی خشک کرد. خشک کردن اندامهای مورد نظر گیاهان در نور مستقیم آفتاب مناسب نمیباشد، زیرا نور سبب تجزیه مواد موثره آنها میشود.
خشک کردن محصول در دمای مناسب نقش مهمی در حفظ کیفیت مواد موثره آنها دارد. تحقیقات انجام شده روی ریشه گونه پورپورآ نشان میدهد چنانچه برای خشک کردن از دمای بیش از 40 درجه سانتی گراد استفاده شود، از مقدار اسید شیکوریک و همچنین ترکیبهای آلکیل آمیدی آن به شدت کاسته میشود.
به هر حال دمای مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی و ریشه گونههای سرخارگل 40 تا 45 درجه سانتی گراد گزارش شده است.
ریشههای خشک شده سرخارگل به شدت جاذب رطوبت میباشند. از این رو آنها را پس از بسته بندی باید در مکان کاملا" خشک نگهداری نمود.
میزان عملکرد رویشی خشک گونه پورپورآ از سال دوم رویش سه تا پنج تن و میزان عملکرد ریشه خشک 5/1 تا 5/2 تن در هکتار میباشد.
عملکرد محصول در دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا، معمولا" 40تا60 درصد کمتر از کونه پورپورآ میباشد.
نام انگلیسی: Hyssop
نام علمی: Hyssopus officinalis L.
خانواده:Lamiaceae
مقدمه
زوفا یکی از مهمترین گیاهان دارویی و ادویهای به شمار میرود. در اکثر فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی زوفا به عنوان دارو یاد شده است. از دم کرده پیکر رویشی این گیاه برای درمان بیماریهای مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه،سیاه سرفه، برونشیت و آسم استفاده میشود.
مواد موثره این گیاه سبب افزایش فشار خون، هضم غذا، و همچنین کاهش تورم میشود. زوفا اگرچه کمی تلخ مزه است ولی به عنوان طعم دهنده مواد غذایی و همچنین در تهیه سس مورد استفاده قرار میگیرد.
اسانس زوفا خاصیت ضد قارچی و باکتریایی دارد. این اسانس در صنایع کنسرو سازی، نوشابه سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد.
به علت نوش فراوانی که در گلهای این گیاه به وجود میآید در ردیف گیاهان مولد عسل قرار دارد. عسل حاصله از آن از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است.
زوفا در سطوح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا عمدتا" در روسیه، بلغارستان، مجارستان، ایتالیا،اسپانیا، فرانسه و در کشمیر هند کشت میشود.
مشخصات گیاه
زوفا گیاهی خشبی و چند ساله است. منشا این گیاه آسیای صغیر گزارش شده و از دریای خزر تا دریای سیاه و همچنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه میروید.
هی سوپوس افیسینالیس چهار زیر گونه دارد. مهمترین آنها زیر گونه افیسینالیس و زیر گونه کانسنس میباشند. این دو زیر گونه در اکثر نقاط جهان به خصوص در اروپای مرکزی میرویند. سطح برگها و ساقههای زیر گونه افیسینالیس کاملا" صاف و بدون کرک، ولی پیکر رویشی زیر گونه کانسنس پوشیده از کرک است.
ریشه زوفا مستقیم است و انشعابهای فراوانی دارد. ساقه چهار گوش، مستقیم، ارتفاع آن متفاوت و بین 50 تا 70 سانتی متر است. پای ساقه (قسمت تحتانی) چوبی و قهوهای رنگ و از انشعابهای فراوانی برخوردار است، ولی قسمت فوقانی آن نرم و سبز رنگ میباشد.برگها صاف، فاقد دندانه، باریک، کشیده و کم وبیش نیزهای شکل و رنگ آن سبز روشن است. برگها به طول 2 تا 4 سانتی متر و به عرض 5/0 تا 1 سانتی متر که در طول ساقه به صورت متقابل (به شکل صلیب) قرار میگیرند. هر دو طرف پهنک پوشیده از حفرههای محتوی اسانس است. برگها حاوی ک.تیکول نسبتا" ضخیمی میباشند که از خصوصیات گیاهان مناطق گرم و خشک است.
گلها در نواحی فوقانی ساقههایی به طول 20 تا 25 سانتی متر به صورت چرخههایی مجتمع که هر چرخه مرکب از هفت تا نه گل میباشد تشکیل میشوند. گلها آبی، صورتی یا سفید رنگ هستند. رنگ گل در ترکیبات تشکیل دهنده اسانس هیچ گونه تاثیری ندارد. میوه، فندقه چهار قسمتی و رنگ آن سیاه یا قهوهای تیره و قسمت میانی آن کمی برجسته و میوه کم وبیش به شکل مثلث است.
مقدار اسانس در پیکر رویشی زوفا متفاوت و بین 3/0 تا 1 درصد میباشد. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را «پینوکامفن» (50 درصد) تشکیل میدهد، از ترکیبات مهم دیگر اسانس میتوان از «آلفا و به تا پینن» ، «کامفن» و الکلهای سزکویی ترپن نام برد. پیکر رویشی این گیاه همچنین حاوی فلاونوئید، تانن (5 تا 8 درصد) مواد تلخ (3 تا 6 درصد) و مواد دیگری مانند «دیوزمین» «هیسوپین» و ترکیبات موسیلاژی است.
رویش بذر زوفا در خاکهای مرطوب و در درجه حرارت مناسب امکان پذیر است. اگر بذرها در اوایل بهار کشت شوند پس از دو تا سه هفته سبز میشوند. چون بذرها سبک و کوچک هستند، پس از رسیدن در فصل تابستان از گیاه جدا و به اطراف پراکنده میشوند. تعدادی از این بذرها ممکن است در فصل پاییز و تعدادی در فصل بهار سال بعد رشد کنند، از این رو گیاهان از رشد ونمو یکسانی برخوردار نخاهند بود و برداشت آنها توسط ماشین با مشکل مواجه خواهد شد.
رشد اولیه زوفا کند است. در سال اول رویش، اولین گلها در اواخر خرداد و اوایل تیرماه ظاهر میشوند. گیاهان از سال دوم از اوایل خرداد به گل میروند. اگر پس از اولین برداشت، شرایط اقلیمی مناسب باشد گیاهان ممکن است در اواخر تابستان (شهریور) مجددا" به گل بروند.
ابتدا میوههای قسمت تحتانی گیاه میرسند و به تدریج به طرف قسمتهای فوقانی ساقه ادامه مییابند.
زوفا پنج تا هفت سال عمر میکند.
نیازهای اکولوژیکی
مناطق خشک و گرم و نواحی جنوبی تپهها، مناطق مناسبی برای کشت زوفا میباشند.
این گیاه به خشکی مقاوم است ولی در آغاز رویش و همچنین پس از اولین برداشت به آب کافی نیاز دارد. پس از اولین برداشت چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد به خصوص اگر آب کافی در اختیار گیاه باشد (در اواخر تابستان) گیاهان مجددا" به گل میروند.
زوفا به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریبا" در هر نوع خاک حتی خاکهای شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی رشد میکند.
برای کشت این گیاه میتوان از مناطق بیابانی استفاده کرد. در سطوح وسیع کشت از خاکهایی با بافت متوسط که حاوی ترکیبات کلسیم هستند باید استفاده کرد. ماسههای بسیار نرم (ماسههای بادی) و خاکهای اشباع از آب برای کشت زوفا مناسب نیستند.
«پی اچ» خاک برای زوفا بین 5 تا 5/7 مناسب است.
تناوب کاشت
زوفا پنج تا هفت سال عمر دارد. در این مدت تمام نیازهای گیاه توسط زمینی که در در آن کشت میشود باید برطرف گردد. از این رو انتخاب زمین مناسب برای کاشت این گیاه ضرورت دارد.
علفهای هرز در رشد، نمو و مقدار مواد موثره زوفا تاثیر منفی بر جای میگذارد.
مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاه ضروری است. زوفا را با گیاهانی مانند غلات، خردل و ذرت میتوان به تناوب کشت کرد. کاشت این گیاه در زمینهایی که به مقدار زیادی از علف کشهای با مواد موثره تریازین استفاده شده است مناسب نیست.
تناوب کشت زوفا با گیاهانی که بذر آنها پس از رسیدن به اطراف ریزش میکنند (مانند رازیانه، گشنیز و...) و همچنین تناوب با گیاهان ریشهای (مانند یونجه، شبدر و...) مناسب نیست. زیرا این گیاهان در گسترش بیماریها موثرند.
زوفا را میتوان چهار تا پنج سال متوالی در یک قطعه زمین کشت کرد. پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
مواد وعناصر غذایی مورد نیاز
زوفا را میتوان در هر نوع خاکی حتی خاکهای تهی از مواد و عناصر غذایی کشت کرد. ولی برای کشت در مقیاس وسیع و افزایش مواد موثره عناصر و مواد غذایی کافی در خاک ضرورت دارد.
افزودن کودهای حیوانی به زمینهایی که زوفا کشت میشود مناسب نیست، ولی کاربرد کودهای شیمیایی به مقادیر مناسب ، در تولید مواد موثره تاثیر فراوانی دارد. قبل از کاشت و در فصل پاییز همراه با شخم توصیه میشود 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه شود. فصل بهار قبل از کشت 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت باید به خاک اضافه شود.
با افزایش سن گیاه نیاز آن به ازت زیاد میشود. به طوری که افزودن کودهای ازت به خاک گیاهان چند ساله سبب بهبود رشد و افزایش کمیت و کیفیت مواد موثره زوفا میشود. مقدار ازت به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. از این رو، هر سال در فصل بهار 60 تا 90 کیلوگرم در هکتار ازت باید به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد. محلولهای غذایی سبب تسریع در رشد، افزایش عملکرد پیکر رویشی، و افزایش مواد موثره زوفا میشوند.
آماده سازی خاک
پس از برداشت گیاهانی که با زوفا به تناوب کشت شدهاند باید بقایای آنهارا جمع آوری کرد. فصل پاییز پس از افزودن کودهای شیمیایی باید شخم عمیقی زده شود.در فصل بهار بستر خاک را باید برای کشت گیاه آماده کرد.
هنگام کاشت، خاک باید مرطوب و زمین فاقد هر گونه پستی و بلندی باشد. بدین جهت شخم در فصل بهار مناسب نیست، زیرا از رطوبت خاک به شدت کاسته میشود و رویش گیاهان را با مشکل مواجه میسازد.
تاریخ و فواصل کاشت
اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) زمان مناسبی برای کشت زوفا ست. تاخیر در کاشت مناسب نیست و سبب کاهش جوانه زنی بذرها میشود. فاصله بین ردیفها به روش برداشت محصول و نوع ماشینهای برداشت بستگی دارد و معمولا" بین 50 تا 70 سانتی متر مناسب است. عمق بذر زوفا در موقع کاشت باید یک تا دو سانتی متر باشد. کشت در اعماق بیشتر مناسب نیست، زیرا نه تنها تمام بذرها سلز نمیشوند بلکه سبب عدم یکسانی در جوانه زنی آنها گشته و برداشت مکانیزه را با مشکل مواجه میکند. تعداد بذر در هر متر طول ردیف 120 تا 150 عدد و مقدار بذر برای هر هکتار زمین به کیفیت آن بستگی دارد و بین سه تا پنج کیلوگرم مناسب است.
روش کاشت
از آنجایی که بذرهای زوفا قوه رویشی مناسبی دارند، کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی داشته و در اکثر کشورها برای کشت زوفا از این روش استفاده میشود. کشت زوفا به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف کار انجام میگیرد. پس از کاشت، زمین را باید آبیاری کرد.
در گذشته در برخی از کشورها تکثیر زوفا به روشهای غیر مستقیم (کشت در خزانه) و یا حتی به روش رویشی انجام میگرفته است. ولی در حال حاضر در اکثر کشورهایی که این گیاه کشت میشود برای تکثیر، از روش مستقیم استفاده میشود.
مراقبت و نگهداری
مبارزه شیمیایی با علفهای هرز به تنهایی کافی نیست و وجین مکانیکی به همراه استفاده از علف کشها بسیار مناسب است. قبل از کاشت و یا پس از کاشت و قبل از رویش بذر میتوان از علف کش مرکازین به مقدار سه تا چهار کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد. این علف کش پس از دو ماه اکثر علفهای هرز را از بین میبرد.
چنانچه فصل بهار هوای گرم و کم باران باشد کاربرد علف کش مرکازین مناسب نیست و تاثیر نامناسبی روی زوفا خواهد داشت. در این صورت قبل از رویش گیاهان میتوان از علف کش یک درصد گلون و یا گراماکسون به صورت محلول پاشی علیه علفهای هرز استفاده نمود.
در سال اول رویش هنگامی که ارتفاع گیاهان به 10 تا 15 سانتی متر برسد، میتوان از علف کش آفالون به مقدار 1 تا 5/1 کیلوگرم در هکتار یا مرکازین به مقدار 5/1 تا3 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.
برای مبارزه با علفهای هرز گیاهان تک لپهای، هنگامی که ارتفاع زوفا به 10 تا 20 سانتی متر میرسد میتوان از علف کش آفالون به مقدار 5/1 تا 5/2 و یا مرکازین به مقدار دو تا چهار کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
کاربرد علف کش سیس67 به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار یا کاراگارد به مقدار پنج تا هفت کیلوگرم در هکتار علیه علفهای هرز چند ساله که دارای ریزوم، پیاز یا غده هستند نتایج مطلوبی به دنبال دارد. پس از استفاده از علف کش ممکن است رشد و نمو زوفا کمی کند شود. ولی گیاهان پس از مدتی به رشد مطلوب و عادی خود ادامه میدهند. در زمینهایی که زوفا کشت میشود ممکن است گیاهانی مقاوم به علف کشها وجود داشته باشند. این گیاهان نه تنها زوفا را دچار مشکل میسازند بلکه بر کیفیت اسانس زوفا تاثیر منفی میگذارد. از این رو لازم است خاک فواصل بین ردیفها و حتی المقدور گیاهان را برگردان کرد، تا علاوه بر وجین علفهای هرز مقاوم، تهویه خاک نیز انجام گیرد. این عمل سبب تسریع در رشد و نمو زوفا میشود.
اخیرا"برای مبارزه با علفهای هرزی که به علف کشها مقاوم شدهاند پس از اولین برداشت از محصول رگلون یک درصد استفاده میشود(از این علف کش برای علفهای هرز زوفاهای چند ساله استفاده میشود). چنانچه استفاده از مرکازین در فصل بهار امکان پذیر نباشد اوایل اردیبهشت ماه میتوان از داکتال به مقدار 20کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.
زمان مناسب برای وجین مکانیکی علفهای هرز ایام گلدهی است. سوزاندن علفهای هرز نیز در بعضی مواقع نتایج مطلوبی به همراه دارد.
سفیدک پودری یکی از بیماریهای قارچی است که خسارت سنگینی را به محصول وارد میکند. از نشانههای این بیماری سفید شدن سطح برگهاست که در نهایت منجر به مرگ گیاه میشود.
برخی آفتها (مانند تریپس) ممکن است صدمههای سنگینی به گیاه وارد آورند. این آفتها سبب چروکیده شدن برگها و کاهش محصول میشوند. برای مبارزه با آنها قبل از گلدهی از آفت کشهایی که مواد موثره آنها را دیکلرفوس (1/0 درصد)، دی متوات (1/0 درصد) و یا موینفوس (1/0-2 درصد)تشکیل میدهند میتوان استفاده نمود.
برداشت محصول
اگر هدف از کاشت زوفا استفاده از پیکر رویشی آن برای ادویه باشد، اوایل گلدهی باید برداشت شوند. اگر به منظور استخراج اسانس کشت شده باشند، گیاهان را در مرحله گلدهی کامل (اوایل تابستان) باید برداشت کرد.
برداشت اندامهای مورد نظر گیاه باید از ناحیه فوقانی ساقههای چوبی صورت گیرد. چنانچه ساقههای چوبی با سایر قسمتهای مورد نظر مخلوط شوند نقش موثری در کاهش کیفیت اسانس زوفا دارد.
اگر هنگام برداشت هوا خشک باشد و آفتاب شدید نتابد، پیکر رویشی برداشت شده را میتوان برای مدتی روی زمین قرار داد و پس از کاهش رطوبت، آنها را به خشک کن منتقل کرد. دمای مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 30 تا 35 درجه سانتی گراد است. اندامهای خشک شده را باید بسته بندی و در مکان مناسب انبار کرد.
عملکرد پیکر رویشی در سال اول دو تا سه تن در هکتار و در سال دوم شش تا ده تن در هکتار (وزن تازه گیاه) که از آن به ترتیب 4/0 تا 8/0 و 5/1 تا 2 تن پیکر رویشی خشک حاصل میشود.
از هر هکتار زوفای کشت شده 8 تا 15 کیلوگرم اسانس استحصال میشود.
جمع آوری بذر
در اواخر تابستان (اوایل شهریور) هنگامی که بیش از 70 تا 80 درصد بذرها رسیدند زمان مناسبی برای جمع آوری بذر زوفا است. خشک کردن بذرها با استفاده از خشک کنهای الکتریکی باید با دقت انجام گیرد. زیرا غفلت(درجه حرارت زیاد یا باقی ماندن بذرها برای مدت زیادی در خشک کن) به شدت سبب کاهش قوه رویشی بذرها میشود. از این رو توصیه میشود بذرها به همراه پیکر رویشی خشک شوند. سپس بذرها را بوجاری، تمیز و بسته بندی کرده و در جای خشک و خنک نگهداری شوند.
عملکرد بذر متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 3/0 تا 6/0 تن در هکتار میباشد.
بادرنجبویه
نام انگلیسی: Lemon balm, Bee balm, Common balm, Balm
نام علمی:Mellissa officinalis
خانواده: Lamiaceae
مقدمه
بادرنجبویه از گیاهان معطری است که مردم بعضی سرزمینها از مدتها پیش خواص دارویی آن را میدانستند و برای درمان برخی بیماریها از آن استفاده میکردند. از برگها و پیکر رویشی این گیاه در فارماکوپه های معتبر به عنوان دارو یاد شده است.
اسانس بادرنجبویه در صنایع داروسازی، غذایی و صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد زیادی دارد. از مواد موثره این گیاه داروهایی برای درمان ناراحتیهای عصبی و همچنین داروهایی برای مداوای بیماریهای معدی، قلبی و رودهای که منشا عصبی دارند تهیه میشود. در برخی کشورها از تنتور بادرنجبویه به عنوان آرامبخش استفاده میشود. مواد مؤثره بادرنجبویه به همراه مواد مؤثره سنبل الطیب اثر درمانی یکدیگر را تشدید میکنند.
از بادرنجبویه میتوان به عنوان عطر چای و همچنین به عنوان طعم دهنده سایر داروها استفاده کرد. چون اسانس این گیاه گران است، به جای آن معمولا" از اسانس گونههای مختلف علف لیمو که از نظر عطر شباهت زیادی به اسانس بادرنجبویه دارد استفاده میشود.
بادرنجبویه در کشورهای آلمان ، چک، اسلواک، هلند،بلغارستان و مجارستان در سطوح وسیعی کشت میشود.
مشخصات گیاه
بادرنجبویه گیاهی علفی و چند ساله است. منشا اصلی این گیاه شرق مدیترانه و جنوب اروپا گزارش شده است.
روی ریزوم ها گرههای خاصی وجود دارد. از این گرهها استلونها(ریشه رست) و سایر انشعابهای ریشهای به رنگ قهوهای روشن خارج میشود. ارتفاع گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد و بین 50 تا 100 سانتی متر میباشد. ساقه مستقیم است ولی بندرت ممکن است به صورت خوابیده روی زمین قرار گیرد(ساقه گیاهان جوان معمولا" به صورت خوابیده رشد میکند). برگها پهن،تخم مرغی شکل به طول سه تا شش سانتی متر و به صورت متقابل روی ساقه قرار میگیرند. برگها به رنگ سبز تیره هستند، سطح آنها ناصاف و برجستگیهای متعددی دارند. گلها در قسمت فوقانی گیاه و در ناحیه زاویه برگها تشکیل میشوند. غنچهها معمولا" زرد رنگ هستند که پس از باز شدن به گلهای سفید یا بنفش تبدیل میشوند. میوه فندفه چهار قسمتی و طول آن 1 تا 5/1 میلی متر است. بذر تخم مرغی شکل و رنگ آن تیره و براق (معمولا" سیاه رنگ ) است. وزن هزار دانه 6/0 تا 7/0 گرم است.
پیکر رویشی گیاه بوی خاصی تقریبا" شبیه به لیمو دارد. اندامهای هوایی گیاه به خصوص برگها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در گونههای مختلف متفاوت و بین 2/0 تا 5/0 درصد است.
مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را «سیترونلال» (20 تا 50درصد) تشکیل میدهد. از ترکیبات دیگر اسانس میتوان از «سیترال»،«ژرانیول»،«لینالول» و «استات اوگنول» نام برد. اسانس به مقدار بسیار کم حاوی موادی نظیر «اسید رزماری» ، اسیدهای فنولیک یک کربنه و فلاونوئید است. بذرها سه الی چهار سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند.
رویش گیاه از طریق بذر به کندی انجام میگیرد. رویش گیاهان چند ساله در اوایل بهار پس از گرم شدن هوا آغاز میشود.
اندامهای هوایی گیاه در زمستان بر اثر سرمازدگی خشک میشوند. در این حالت ریشه زنده است و از فعالیت خفیفی برخوردار است. گلها اواسط تابستان(اواخر تیر-اوایل مرداد) ظاهر میشوند و نکتار زیادی نیز تولید میکنند. بوی معطر گلها باعث جلب حشرات، به خصوص زنبورهای عسل میشود. تغذیه نکتار گلها توسط زنبورها سبب افزایش تولید عسل آنها میشود.
میوه آن از اواسط تابستان (اواخر مرداد) به تدریج میرسد.س از رسیدن، دانهها به اطراف پراکنده میشوند.
نیازهای اکولوژیکی
بادرنجبویه در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. بذرها در دمای 10 تا 12 درجه سانتی گراد جوانه میزنند، ولی دمای مناسب برای جوانه زنی 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. درجه حرارت مطلوب در طول رویش این گیاه 20 تا 22 درجه سانتی گراد است. بادرنجبویه برای مدتی قادر به تحمل درجه حرارتهای پایین (20- تا 25- درجه سانتی گراد) میباشد. برای گیاهان مسن درجه حرارتهای پایین برای مدت طولانی مضر بوده و تاثیر نامطلوبی بر رشد و نمو و همچنین مواد موثره آنها بر جای میگذارد.
ریشه بادرنجبویه نسبتا" طویل است. این ریشه به جذب رطوبت از اعماق زمین قادر بوده و برای مدتی خشکی را تحمل مینماید.
رویش گیاه در سایه نه تنها سبب کند شدن رشد و نمو گیاه میشود، بلکه در کاهش کمیت و کیفیت اسانس آن نیز موثر است.
بادرنجبویه در هر نوع خاکی قادر به رویش میباشد، و خاکهایی با بافت متوسط و غنی از ترکیبات کلسیم و مواد و عناصر غذایی ، برای رویش این گیاه بسیار مناسب است.
بادرنجبویه قادر است خشکی را برای مدتی تحمل کند. ولی کم آبی و خشکیهای طولانی سبب خشک شدن آن میشود. در هر دوره آبیاری گیاهان 30 تا 40 میلی متر باید آبیاری شوند.
«پی اچ» خاک برای بادرنجبویه 8/4 تا 8 مناسب است.
تناوب کاشت
چون بادرنجبویه چها تا پنج سال در یک منطقه باقی میماند، لذا انتخاب زمین مناسب و همچنین تناوب کشت مناسب با سایر گیاهان ضرورت دارد. اگر چه بادرنجبویه را با هر گیاهی میتوان به تناوب کشت کرد ولی بهتر است با آن دسته از گیاهانی کشت شوند که نتنها سبب گسترش علفهای هرز نشوند بلکه دوره رویشی کوتاهی نیز داشته باشند تا پس از برداشت فرصت کافی برای آماده سازی زمین وجود داشته باشد.
بادرنجبویه را میتوان چهار تا پنج سال متوالی در یک زمین کشت کرد. پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
به منظور افزایش عملکرد برگ و پیکر رویشی و همچنین برای افزایش مواد موثره با کیفیت مناسب وجود مواد و عناصر غذایی کافی در خاکهایی که بادرنجبویه کشت میشود ضروری است.
فصل پاییز قبل از کاشت و هنگام آماده ساختن زمین افزودن کودهای حیوانی کاملا"پوسیده به مقدار 25 تا 30 تن در هکتار نقش عمدهای در افزایش عملکرد دارد. پس از افزودن این مقدار کود با انجام شخم مناسبی باید آن را به عمق 25 تا 30 سانتی متری فرو برد.
افزودن کودهای شیمیایی به خاکهای مختلف متفاوت است و به شرایط اقلیمی و بافت خاک بستگی دارد. 50 تا 70 کیلوگرم در هکتار ازت، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 80 تا 100کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس در فصل پاییز یا زمستان قبل از کشت گیاهان به عنوان مقادیر پایه ، باید اضافه شود. همچنین افزودن 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت در فواصل بین ردیفها در فصل بهار پس از رویش گیاهان نتایج مطلوبی در افزلیش عملکرد دارد.
کاربرد محلولهای غذایی مانند واکسال و یا میکرامید به مقدار چهار تا شش لیتر در هکتار ، دو تا سه هفته قبل از برداشت به طور چشمگیری سبب افزایش عملکرد پیکر رویشی میشود.
آماده سازی خاک
فصل پاییز قبل از کاشت گیاه افزودن کودهای حیوانی و یا شیمیایی مناسب و انجام شخم عمیق در خاکهایی که بادرنجبویه کشت میشود توصیه میشود.
در صورتی که با کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی اقدام میشود، کار زیادی باید روی این زمینها انجام داد. به طوری که این زمینها فاقد هرگونه علف هرز و یا بذر آنها باشد. از این رو قبل از کاشت باید مبارزه شیمیایی و مکانیکی با علفهای هرز انجام گیرد. در صورتی که تکثیر به روش غیر مستقیم صورت گیرد(انتقال نشا از خزانه به زمین اصلی) زمین باید فاقد هرگونه پستی و بلندی و سنگ و کلوخ باشد. مدت کوتاهی قبل از کشت و در فصل بهار باید به وجین علفهای هرز اقدام نمود.
تاریخ و فواصل کاشت
اواخر پاییز (آذر) زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است. در این صورت 60 سانتی متر فاصله ردیفهای کاشت از یکدیگر مناسب میباشد. عمق بذر موقع کاشت باید 5/0 تا 1 سانتی متر باشد. در کشت مستقیم بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 8 تا 10 کیلوگرم است.
در کشت غیر مستقیم ، زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد اواسط بهار (اواخرفروردین، اوایل اردیبهشت) میباشد. ولی زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک اواخر زمستان(اواخر بهمن) خواهد بود. در کشت غیر مستقیم (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیرپلاستیک) فاصله ردیفها از یکدیگر 25 تا 30 سانتی متر وعمق بذر 5/0 سانتی متر مناسب است. برای هر هکتار زمین به 5/0کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است. از هر متر مربع محیط خزانه میتوان 250 تا 300 نشا به دست آورد.
اواخر تابستان (شهریور) زمان مناسبی برای انتقال نشا از خزانه هوای آزاد و اواسط اردیبهشت ماه نیز زمان مناسبی برای انتقال نشا از خزانه زیر پلاستیک به زمین اصلی است.
در کشت غیر مستقیم نشاها در ردیفهایی به فاصله 50 تا 60 سانتی متر به زمین اصلی منتقل میشوند. فاصله دو بوته در طول ردیف 30 تا 40 سانتی متر مناسب است.برای هر هکتار زمین به 50 تا 65 هزار نشا نیاز است.
زمان مناسب برای تکثیر رویشی بادرنجبویه اواخر تابستان(اواسط شهریور) میباشد.
روش کاشت
بادرنجبویه را میتوان توسط بذر یا از طریق رویشی تکثیر کرد. بذر گیاه بادرنجبویه دارای قوه رویشی کمی است. از این رو برای افزایش قوه رویشی ، بذرها را باید به مدت 16 تا 20 ساعت در آب و در دمای محیط خیساند یا این که آنها را 48 ساعت در دمای صفر درجه سانتی گراد قرار داد.
تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام میگیرد.
کشت مستقیم: بادرنجبویه را در زمان مناسب (اواخر پاییز) به صورت ردیفی در فواصل ذکر شده کشت میکنند. بذرهایی که اواخر پاییز میشوند پس از طی دوره سرمای زمستان در اوایل بهار سبز میشوند. رشد اولیه بادرنجبویه بسیار کند و بطئی است و علفهای هرز میتوانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند و رویش گیاهان مورد نظر را تحت تاثیر قرار دهند. از این رو کشت مستقیم مناسب نیست و تنها کشت در سطوح کوچک توصیه میشود.
کشت غیر مستقیم: در زمانهای یاد شده بذرها را در خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا خزانه زیر پلاستیک) که بستر آن به همین منظور تهیه شده کشت میکنند. پس از کاشت به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک، غلتک مناسبی زده میشود. آبیاری منظم و مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاهان نقش عمدهای در سرعت رشد بادرنجبویه دارد. در زمان مناسب نشاها را به زمین مورد نظر باید منتقل کرد.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام میگیرد. گیاهان دو تا سه ساله را باید از خاک خارج کرد. پس از تمیز کردن ریشه از علفهای هرز و جدا کردن قسمتهای پوسیده و آلوده بر حسب اندازه پایه مادری آن را به سه تا چهار قطعه تقسیم میکنند. هر بوته باید شامل ریشه، ساقه و چند برگ باشد. از آن جا که تکثیر رویشی کار و هزینه زیادی را تحمل میکند. لذا از این روش تکثیر در شرایط خاص استفاده میشود.
مراقبت و نگهداری
چون رشد اولیه بادرنجبویه کند و بطئی است و علفهای هرز میتوانند بدون رقابت توسعه یابند لذا کنترلعلفهای هرز قبل از کاشت و تهیه بستر فاقد علف هرز برای کشت این گیاه ضرورت دارد. در سال اول رویش تا قبل از بسته شدن فواصل بین ردیفها بر اثر رشد گیاهان دو تا سه بار باید اقدام به وجین مکانیکی علفهای هرز نمود. اگرچه در سطوح کوچک کشت مبارزه مکانیکی با علفهای هرز کافی است، ولی در سطوح وسیع کشت وجین مکانیکی به تنهایی کافی نیست و به موازات آن باید از علف کشهای مناسب استفاده نمود.
در کشت مستقیم، اوایل بهار و در کشت غیر مستقیم پس از انتقال نشاها به زمین اصلی از علف کش مرکازین به مقدار سه تا چهار کیلوگرم در هکتار میتوان استفاده کرد. برای مبارزه با علفهای هرز گیاهان دو ساله یا بیشتر اوایل بهار قبل از رویش مجدد از علف کش مرکازین به مقدار چهار تا شش کیلوگرم در هکتار یا از علف کش پاتوران به مقدار 5/3 تا 5 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی میتوان استفاده کرد. از این علف کشها تا اولین برداشت پیکر رویشی چند بار میتوان استفاده کرد.
پس از اولین برداشت میتوان از علف کش مرکازین به مقدار سه کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.
بادرنجبویه ممکن است در طول رویش مورد حمله بعضی آفات یا عوامل بیماریزا قرار گیرد. در طول رویش بادرنجبویه ، لارو بعضی حشرات ممکن است صدمههای جبران ناپذیری به محصول وارد کنند. از این رو قبل از کشت برای مبارزه با این لاروها میتوان از بازودین 5 گ به مقدار 30 کیلوگرم در هکتار یا بازودین 10 گ به مقدار 15 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی در خاک استفاده کرد. همچنین میتوان از طعمه مسموم با محلول یک درصد آزودرین و ملاس چغندرقند یا سبوس برنج علیه این لاروها استفاده کرد. پس از کاشت گیاهان نیز میتوان از طعمه مسموم استفاده نمود.
کک نباتی شلغم (متعلق به خانواده هالتی سیته) که با تغذیه از برگهای گیاه میزبان آن را توری شکل میکند، زنجره و شته سبز (متعلق به زیر خانواده آفیدینه) از دیگر آفتهایی است که با تغذیه از شیره نباتی علاوه بر تضعیف گیاه باعث انتقال بیماریهای ویروسی شده و صدمههای سنگینی به محصول وارد میآورند.
برای مبارزه با این آفتها میتوان از محلول یک درصد بی، آی 58 یا محلول 1/0 تا 2/0 درصد فوسدرین استفاده نمود. 25 روز قبل از برداشت محصول باید از به کاربردن این سموم خودداری کرد.
همچنین ممکن است بادرنجبویه در طول رویش به عوامل بیماریزای قارچی (نظیر قارچ لکه برگی) آلوده شود. علیه این بیماری میتوان از محلول فوندازول یا برستون به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
برداشت محصول
از سال اول رویش توان محصول را برداشت کرد. در سال اول یک بار ولی از سال دوم به بعد دو و یا حتی سه مرتبه پیکر رویشی بادرنجبویه را میتوان برداشت کرد. زمان مناسب برای اولین برداشت ، مرحله گلدهی (اواخر تیر) است.
دومین برداشت معمولا" اواسط شهریور انجام میگیرد. چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد اواخر مهرماه نیز میتوان سومین برداشت را انجام داد. پیکر رویشی گیاهان از فاصله چهار تا پنج سانتی متری از سطح زمین برداشت میشوند. پیکر رویشی را هنگامی باید برداشت کرد که قطرات شبنم بر سطح گیاهان بر اثر تابش آفتاب خشک شده باشند.
به منظور افزایش کیفیت مواد موثره ، فقط برگهای این گیاه باید برداشت شوند.
برگها پس از برداشت به سرعت سیاه یا قهوهای رنگ میشوند. از این رو پس از برداشت، بلافاصله آنها را باید خشک کرد. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی این گیاه 45 تا 50 درجه سانتی گراد است. برای افزایش کیفیت مواد موثره توصیه میشود از خشک کنهای الکتریکی برای خشک کردن این گیاه استفاده شود.
عملکرد پیکر رویشی تازه 10تا 20 تن در هکتار است که پس از خشک شدن 2 تا 4 تن پیکر رویشی خشک حاصل میشود. عملکرد برگ خشک 7/0 تا 1 تن در هکتار میباشد.
جمع آوری بذر
چنانچه هدف از کشت، جمع آوری بذر باشد، محصول را یکبار برداشت میکنند و آن هنگامی است که بذرها میرسند. جمع آوری بذر گیاهانی که ساقه آنها روی زمین افتاده باشد مناسب نیست، زیرا این بذرها کیفیت رویشی نامناسبی دارند. بذر گیاهان از اوایل شهریور به تدریج میرسند. از آن جا که بذزهای رسیده به اطراف پراکنده می شوتد لذا قبل از رسیدن باید آنها را جمع آوری نمود. اندامهای برداشت شده را در سایه خشک و پس از بوجاری ، بذرها را تمیز کرده و در مکان مناسب باید نگهداری کرد.
عملکرد بذر 150 تا 300 کیلوگرم در هکتار میباشد.
با آرزوی موفقیت
شرکت تعاونی زرین گیاه ارومیه
نام انگلیسی: artichoke
نام علمی: cynara scolymus
خانواده: Asteraceae
آرتیشو گیاه بومی مناطق مرکزی مدیترانه است ولی در حال حاضر در بیشتر نقاط معتدل دنیا کشت میشود. رومیها در حدود 2000 سال پیش این گیاه را پرورش میدادند و بهعنوان سبزی در سالاد استفاده میکردند. آرتیشو در قرن شانزدهم در انگلستان و فرانسه برده شد و سپس در قرن نوزدهم در آمریکا کشت شد. اکنون کالیفرنیا و سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت آرتیشو میباشد. کلمه Artichoke از کلمه ایتالیایی Articicco مشتق شده که به معنی میوه کاج میباشد و آرتیشو هم مانند میوه کاج است.
آرتیشو برای رشد احتیاج به آب و باران فراوان دارد. آرتیشو گیاهی است چند ساله دارای ساقهای راست که ارتفاع آن بهحدود یک متر میرسد. برگهای آن پهن و دراز مانند برگهای کاهو است که بهرنگ سبز تیره است. در انتهای ساقه میوه آن که بهشکل میوه کاج یا سیب فلسدار است مشاهده میشود .گلبرگهای آن ضخیم و گوشتی بوده و انتهای گلبرگها ضخیمتراست که مصرف خوراکی دارد. برای خرید آرتیشو دقت کنید که برگها باز نشده و سفت و سبز باشد. هنگامیکه برگهای آرتیشو قهوهای است نشاندهنده کهنه بودن آن میباشد. فصل آرتیشو معمولا ماههای فروردین و اردیبهشت (آپریل و می) است.
ترکیبات شیمیایی:
برگهای خوردنی آرتیشو داراي اینولین، اینولاز و مادهای تلخ بنام سینارین Cynarine میباشد. سینارین خاصیت زیاد کننده ترشحات صفرا را دارد و علت صفرا بری آرتیشو بهخاطر داشتن این ماده است. در صد گرم آرتیشو پخته مواد زیر موجود است:
انرژی |
14 کالری |
پروتئین |
1/5 گرم |
آب |
86 گرم |
مواد چرب |
0/1 گرم |
مواد نشاستهاي |
5 گرم |
کلسیم |
22 میلیگرم |
فسفر |
40 میلیگرم |
آهن |
0/6 میلیگرم |
سدیم |
30 میلیگرم |
پتاسیم |
25/0 میلیگرم |
ویتامین آ |
40 واحد بینالمللی |
ویتامین ب 1 |
0/04 میلی گرم |
ویتامین ب 2 |
0/02 میلی گرم |
ویتامین ب 3 |
0/6 میلی گرم |
ویتامین ث |
5/2 میلیگرم |
خواص داروئی:
آرتیشو از نظر طب قدیم ایران گرم و کمی خشک است. قسمت مورد استفاده آرتیشو برگها و قسمت وسط آن است که بنام قلب آرتیشو معروف می باشد.
1. کبد را تمیز و اعمال کبد را تنظیم میکند.
2. ترشح صفرا را افزایش میدهد.
3. از جمع شدن چربی در کبد جلوگیری میکند و آنهایی که کبد چرب دارند بهتر است از آرتیشو استفاده کنند.
4. یرقان مزمن را درمان میکند.
5. تقویت کننده بدن است.
6. موجب دفع ادرار میشود.
7. تب بر است.
8. در درمان رماتیسم موثر است.
9. یبوستهای ناشی از عدم صفرا را درمان میکند.
10. در درمان ورم روده موثر است.
11. باعث دفع سنگهای کیسه صفرا میشود.
12. نیروی جنسی را افزایش میدهد.
13. کلیه و مثانه را گرم میکند.
14. گاز و نفخ معده و روده را از بین میبرد.
15. باعث هضم غذا میشود.
16. بیماریهای کبدی را درمان ميکند.
17. کلسترول خون را پائین میآورد.
18. داروی لاغری است و کسانیکه میخواهند وزن کم کنند و لاغر شوند میتوانند هر روز آرتیشو بخورند.
19. سرگیجه را برطرف میکند.
20. آنهائیکه گوششان زنگ میزند اگر آرتیشو را بخورند آنرا برطرف میکند.
21. مبتلایان به بیماری قند میتوانند با خوردن آرتیشو قند خود را تنظیم کنند.
22. در درمان میگرن موثر است.
23.در برطرف کردن بیماری آسم اثر مفید دارد.
24. نقرس را برطرف میکند.
25. آرتیشو رگها را تمیز کرده و تصلب شرائین را درمان میکند.
26. در برطرف کردن اگزما موثر است.
27.در درمان اکثر بیماریهای پوستی اثر مفید دارد.
28.سموم بدن را دفع میکند.
29. زخمهای ریه و روده را درمان میکند.
30. برای جلوگیری از ریزش مو ار برگهای آرتیشو ضماد تهیه کرده و به سر بمالید.
31. برای برطرف کردن بوی بد زیر بغل عصاره برگ آرتیشو را به زیر بغل بمالید.
32.عصاره آرتیشو را اگر به بدن بمالید خارش را برطرف میکند.
33. برای رفع آب آوردن بدن از جوشانده آرتیشو بهمقدار سه فنجان در روز استفاده کنید.
مضرات: آرتیشو چون گرم است ممکن است در بعضی از اشخاص تولید سودا کند لذا بهتر است با سرکه خورده شود ضمنا طعم آرتیشو را دوست ندارند. اینگونه اشخاص اگر بخواهند از مزایای آرتیشو استفاده کننده بهصورت قرص یا کپسول آرتیشو مصرف نمایند.
طرز تهیه
طرزتهیه چای آرتیشو: برای تهیه چای آرتیشو ۱۰ تا ۱۵ گرم برگ خشک و ۲۰ تا ۴۰ گرم برگ تازه آنرا در یک قوری کوچک آب جوش دم کرده و پس از ۲۰ دقیقه آنرا صاف کنید و هروز یکی دو استکان میل فرمایید .
در ضمن آب آرتیشو نیز دارای خواص درمانی بوده و شیره برگ آرتیشو یا کنگر فرنگی دارای املاح معدنی مختلف و سینارین است.
احتیاط: بهتر است زنان در طی دوره شیر دادن از مصرف آرتیشو خوداری نموده زیرا ترشح شیر را کاهش خواهد داد.
شناسنامه آرتيشو
تيره: Compositae
نام علمي: Cynara Scolymus L.
نام فارسي: كنگر فرنگي - آرتيشو
نام انگليسي: Arichoke
نام عربي: خرشوف
شرح گیاه
گیاهی است پایا و دارای ساقه راست، شیاردار و به ارتفاع 2/0 تا 5/1 متر که منشأ اولیه آن در منطقه مدیترانه بوده است ولی امروزه بهعلت پرورش بهمنظور تغذیه و استفادههای داروئی در نواحی مختلف یافت میشود. آرتیشو ریشه حجیم و برگهای بسیار بزرگ، منقسم به قطعات نامنظم و دندانهدار دارد. سطح فوقانی پهنک برگهای آن نیز به رنگ سبز ولی سطح تحتانی آن بهعلت دارا بودن تارهای سفید رنگ و فراوان پوشیده از کرک بهنظر میرسد. کاپیتول آن بسیار بزرگ و شامل گلهای لولهای محصور در براکتههائی با ظاهر متفاوت (برحسب نژادهای مختلف گیاه) است ولی این برکتهها در نژادهای مختلف ممکن است در قسمت انتهایی با ظاهر گرد یا نوک تیز و غیره باشد ناحیه غیر آزاد براکتههای آن که به قاعده کاپیتول پیوستگی پیدا میکند گوشتدار و دارای ذخائر غذایی مختلف است. نهنج ضخیم و گوشتدار آن شامل گلهای زیبائی به رنگ آبی یا آبی مایل به بنفش و میوهاش شفاف، بهرنگ قهوهای تیره و منتهی به تارهای سفید و متعددی در قسمت انتهایی است.
نیاز اکولوژیکی
آرتیشو محصول فصل خنک است و بهترین رشد در 24 درجه در روز و 13 درجه در شب انجام میشود. آرتیشو به سرما مقاوم است ولی قسمت هوایی آن در اثر سرمای زمستان و یخبندان خشک میشود. آرتیشو چندین درجه سرمای زیر صفر را تحمل میکند ولی اگر یخبندان در طی رشد گیاه برای مدت زیادی ادامه یابد میتواند گیاه را از بین برد و یا به آن صدمه بزند. به همین دلیل آرتیشو را در مناطقی که دارای آب و هوای ملایم در زمستان است میکارند. ساقه گوشتی زیرزمینی آن در مجاورت سرمای منهای 10 درجه سانتیگراد به مدت چند روز از بین میرود. قسمت خوراکی آرتیشو در سرمای پائینتر از منهای 2 درجه سانتیگراد از بین میرود. آرتیشو را میتوان در کلیه خاکها کشت نمود. مناسبترین زمینها برای کشت آرتیشو خاکهای رس و شنی حاصلخیز بازهکشی و مواد کافی است. pH مناسب خاک بین 8-6 است.
آمادهسازی خاک
برای تولید حداکثر محصول میتوان مقدار 224-112 کیلوگرم در هکتار ازت و 112-56 کیلوگرم در هکتار P2O5 و 112-34 کیلوگرم در هکتار K2O به خاک اضافه نمود. دادن کود اضافی باعث هدر رفتن سرمایه آلوده شدن آب زیرزمینی و کاهش کیفیت محصول خواهد شد.
تاریخ و فواصل کاشت
فاصله کاشت در زمین اصلی به فواصل 100×75 و 100×100 و یا 80×80 سانتی متر میباشد.
کاشت
در کاشت یکساله از کشت مستقیم بذر استفاده میشود. بهدلیل جوانهزنی ضعیف و یا عدم جوانه زنی بذرها، نیازمند کاشت با تراکم بیشتر و با فاصله نزدیکتر هستیم و بعد از آن باید گیاهان اضافی تنک شوند. آرتیشو با بذر زیاد میشود پس از جوانهزدن برگهای طوقهای شکل تشکیل میشود که در ادامه رشد ساقه گلدهنده از آن ظاهر میشود ریشهها و قسمتهای تحتانی ساقه گوشتی شده و بهصورت اندام ذخیرهای در میآید. بذر آرتیشو نسبتاً درشت است. نشأ کاری برای بهبود جوانهزنی غیر یکنواخت و طول رویش طولانی استفاده میشود. در کاشت چند ساله از تقسیم طوقه استفاده میشود. که این قطعات ریشه در گودالهایی به عمق 15-10 سانتیمتر کاشته میشوند که فاصله گیاهان در ردیفها 2/4 تا 1/2 سانتیمتر و فاصله ردیفها 3 تا 4/2 سانتیمتر است. کشت گیاهان در سیستم شبکهای برای راحتتر شدن حذف علفهای هرز انجام میشود. بذر معمولاَ در اواخر زمستان در محل گرم میپاشند. بذر پاشی بهتر است در گلدانهای توربی انجام گیرد. بنابراین در هر گلدان یک عدد بذر قرار میگیرد و روی آنرا با مقداری خاک میپوشانند. دمای خزانه 18 تا 22 درجه سانتیگراد تا زمان جوانهزنی و سپس 12 تا 16 درجه سانتیگراد میباشد. پس از آماده شدن نشاء که حدود 6 هفته به طول ميانجامد آنرا در زمین اصلی به فواصل 100×75 و یا 100×100 و یا 80×80 سانتیمتر منتقل میکنند. عمق کاشت نشاء عمیقتر از آنچه در خزانه بود میباشد. از سال سوم در پائیز برگها و ساقههای باقیمانده را چند سانتیمتر بالاتر از خاک بریده و گیاه را با مقداری خاک نفوذپذیر، کود حیوانی، کاه، خاک و برگ یا تورب میپوشانیم. این مواد گیاه را در مقابل یخبندان محفوظ نگه میدارند. در روش ازدیاد با پاجوش (Sucker)، قسمت زیرزمینی آنرا بهنحوی تقسیم کرده که هر کدام دارای یک پاجوش باشند. در تهیه پاجوش باید دقت کرد که آنها را از پایههای قوی که محصول زیاد میدهند، انتخاب کرد. طول پاجوش در هنگام قطع باید حدود 25 تا 30 سانتیمتر بوده و در صورت امکان با کمی ریشه همراه باشد. تذکر: از ارقام رایج آرتیشو میتوان رقم
Green Glob را نام برد که 90 درصد به ازدیاد رویشی جواب میدهد. ارقام بذری آرتیشو عبارتند از: Green Glohe Emerald Imperial starImproved
داشت
آرتیشو نیاز به آب کافی در طول دوره رویش دارد. رطوبت کم خاک بهویژه در زمان تشکیل جوانه باعث کوچک شدن و کاهش تعداد آن میشود. آبیاری زیاد باعث پوسیدگی ریشه میشود. دفع علفهای هرز باید پس از آبیاری انجام گیرد و بوته آرتیشو را باید در اواخر پائیز قبل از فرا رسیدن سرما و یخبندان، با مقداری کاه پوشاند و با طناب آنرا بست. بدین ترتیب میتوان گیاه را برای سال بعد حفظ نمود. در اوایل بهار کاه را دور کرده و یا اینکه آنها با خاک اطراف مخلوط میکنیم. در این زمان عمل گیاهزنی نیز میتواند انجام گیرد. برای این کار مقداری از خاک اطراف بوته را کنار زده و با یک بیل پا جوشها را از ریزوم قطع میکنند و بههمراه مقداری خاک در محل دیگر میکارند. قبل از پرکردن گودالها با خاک بهتر است که مقداری کود حیوانی پوسیده در داخل گودال قرارداد. یکی از روشهای درست مدیریت رشد، قطع کردن دوباره و هرس قبل از جابجایی است، که از سطح زمین و بالای رویش انجام میگیرد. قطع شاخه و برگ برای کاهش هجوم حشرات انجام میگیرد. قطع دوباره، گیاهان را از بین نميبرد بلکه آنها را تحریک به توسعه و رشد، و تولید جوانههای جدید میکند که به زودی ظهور مییایند. وقتی گیاه هرس و یا دوباره قطع میشود اگر رطوبت کافی باشد با بهکار بردن 25 تا 50 ppm اسید جیبرلیک گیاه قادر خواهد بود شاخ برگ تولید کند و نمو جوانه تشدید یابد. این عمل میتواند جوانه را حدود 5 تا 7 هفته ترقی دهد. مبارزه با آفات آرتیشو در مراقبت از رشد گیاه باید مدنظر باشد از مهمترین آفات گیاه پروانه آلو (Platyptillia Cardnidactyla) و سفیدک حقیقی،ته ها مثل Aphis Faba و شته سبز هلو میباشد.
برداشت
عمل برداشت زمانی صورت میگیرد که گل به صورت غنچه باشد (قبل از باز شدن گلها) نهنج این گیاه خوراکی بوده و چون گوشتی است با ارزشترین قسمت گیاه میباشد. به غیر از ساقه اصلی گلدهنده در آرتیشو ساقههای گلدهنده فرعی نیز بهوجود میآیند که غنچههای آنها کوچکتر است. عمل برداشت غنچهها قبل از آنکه نرم و یا فیبری شوند، صورت میگیرد. در هنگام برداشت محصول همواره باید سعی نمود تا همیشه حدود 5 سانتیمتر از ساقه با گل همراه باشد. برداشت معمولاً با دست و با زحمت انجام میگیرد که شامل قطع تمامی ساقهها در زیر پایه جوانه گل میباشد. جوانههای برداشت شده با ساقه حدود 15-10 سانتیمتر در درازای پایه جوانه و گاهی بهطور کوتاه تا همسطح شدن، با پایه جوانه انجام میگیرد. برداشتهای مکرر شدیداً تحت تاثیر دما است در دماهای پائین دو هفته یا بیشتر ممکن است انجام شود و در طول دورههای گرمایی برداشت در هر 4 تا 5 روز انجام میشود. دوره برداشت میتواند 8 تا 9 ماه نیز ادامه داشته باشد که اغلب حدود یکسال است و تقریباً 25 بار برداشت میشود. جوانههای بالاتر از حد بلوغ تلخ و چوبی میباشند و بافت خوراکی و گوشتی کمتری دارند. گیاه باید در زمان حداکثر اندازه و قبل از باز شدن براکتهها برداشت شود.
دامنه انتشار
براکتههای گوشتدار آرتیشو برای مصارف تغذیه در ایران پرورش مییابد.
گل راعی یا علف چای یا هوفاریقون
نام انگلیسی: St John's wort
نام علمی: Hypericum perforatum L
تیره: Hypericaceae
مقدمه
امروزه در صنایع مدرن داروسازی از مواد مؤثره این گیاه ارزشمند، داروهای ضد افسردگی و همچنین دارویی برای معالجه زخم ها تهیه شده است. تاکنون بیش از 60 نوع دارو از مواد مؤثره گل را عی در کشورهای توسعه یافته تهیه شده است که جارسین، کیرا، هایپرفورت و هایپریسین از جمله پرفروش ترین آنهاست. گل راعی یا علف چای حاوی تانن، مقدار کمی اسانس فرار، فلاونوییدها و رنگدانه قرمزی بنام (hypericine) است. از طریق داخلی این گیاه اثر ضد اسپاسم، ادرار آور ملایم و تحریک ترشحات دستگاه گوارش بخصوص صفرا را دارد. باعث بهبود زخمها، بریدگیها و سوختگیها می شود.
تیزان تهیه شده از گیاه خشک علف چای( 1-2 قاشق غذاخوری از گیاه را در یک لیتر آب سرد بریزید، بجوشانید و بگذارید بماند) در اختلالات گوارشی ، بخصوص وقفه ترشح صفرا و قاعدگی نامنظم مصرف می شود. از طریق خارجی بهش کل روغن علف چای ( 100 گرم سرشاخه گلدار کوبیده و تازه گیاه را به مدت 15 روز در آفتاب در 250 گرم روغن زیتون بخیسانید، مرتب تکان بدهید، بگذارید بماند و سپس صاف کنید) برای التیام زخمها و خون مردگی استفاده می شود.
گیاه شناسی
گیاهی پایا با ارتفاع 25-90 سانتیمتر است که ساقه های آن در قاعده گیاه منشعب تر و دارای دو خط برجسته در طول خود است. برگهای آن متقابل، بیضوی، بطول 5/1-3 سانتی متر، کامل، بدون کرک و تعداد زیادی غدد روغنی کروی و شفاف در سطح آن با نقاط کوچک و سیاه رنگ در کناره ها است. گلهای آن به رنگ زرد طلایی به قطر 20- 25 سانتیمتر و به شکل دیهیم انتهایی است. در پنج گلبرگ بیضوی آن نقاط ترشحی سیاه رنگ مشاهده می شود که در موقع فشار دادن روغن قهوه ای تیره رنگی از آن تراوش می شود. زمان گل دادن آن از اواخر اردیبهشت تا اواخر مهرماه است.
قسمت های مورد استفاده: سر شاخه های گلدار تازه یا خشک و نیز گلهای تازه.
زیستگاه و گردآوری: علف چای در جنگلها ، پرچینها، بیشه ها و کنار جاده های اروپا مشاهده می شود. در بریتانیا به وفور بخصوص بر روی خاکهای آهکی می روید. در بین ماههای خرداد تا شهریور آن را گردآوری کرده و در سایه می خشکانند.
ایران: این گیاه در نواحی مختلف البرز، کرج، راه چالوس، رضائیه، شمال ایران، گیلان، لاهیجان، تالش، خراسان، مغرب ایران بروجرد، کوه الوند و نهاوند می روید.
ترکیبات واثر: علف چای حاوی تانن، مقدار کمی اسانس فرار، فلاونوییدها و رنگدانه قرمزی بنام (hypericine) است. از طریق داخلی این گیاه اثر ضد اسپاسم، ادرار آور ملایم و تحریک ترشحات دستگاه گوارش بخصوص صفرا را دارد. باعث بهبود زخمها، بریدگیها و سوختگیها می شود.
مصرف: تیزان تهیه شده از گیاه خشک علف چای( 1-2 قاشق غذاخوری از گیاه را در یک لیتر آب سرد بریزید، بجوشانید و بگذارید بماند) در اختلالات گوارشی ، بخصوص وقفه ترشح صفرا و قاعدگی نامنظم مصرف می شود. از طریق خارجی بهش کل روغن علف چای ( 100 گرم سرشاخه گلدار کوبیده و تازه گیاه را به مدت 15 روز در آفتاب در 250 گرم روغن زیتون بخیسانید، مرتب تکان بدهید، بگذارید بماند و سپس صاف کنید) برای التیام زخمها و خون مردگی استفاده می شود.
1- آماده سازي خاك:
در پاييز پس از دادن كودهاي حيواني پوسيده و شيميايي لازم زمين شخم زده مي شود. در اين زمان اكسيد فسفر 90-80 كيلو گرم در هكتار اكسيد پتاس 170-160 كيلو گرم در هكتار همراه با كود حيواني پوسيده در هنگام شخم با زمين مخلوط ميگردد. قبل از كاشت نيز 160-150 كيلو گرم ازت نيز در اختيار زمين قرار ميگيرد. (دو سوم قبل و يك سوم بعد از كشت).
2- روش و زمان كاشت:
كاشت گل راعي به دو صورت مستقيم و غير مستقيم انجام ميگيرد. در كشت مستقيم اواسط بهار، بذرها را بر روي رديفهايي بعرض 40 سانتيمتر كشت كرده و پس از سبز شدن فاصله بوته ها را برروي رديفها توسط تنك كردن در حدود 30-20 سانتيمتر تنظيم ميكنند.
در كاشت غير مستقيم ميتوان به دو صورت عمل كرد:
الف: كشت بذر در خزانه سرپوشيده در 25 بهمن و انتقال نشاء به محل اصلي در اواخر فروردين
ب: كشت بذر در هواي آزاد در 20 اسفند و انتقال نشاء به محل اصلي در اواخر مرداد
ميزان بذر لازم جهت كشت يك هكتار 9/0- 2/1 كيلو گرم مي باشد.
3- داشت (مراقبت و نگهداري):
1-3- آبياري منظم و كافي خصوصا" بعد از مرحله برداشت
2-3- مبارزه با آفات و امراض موجود در منطقه با روشهاي توصيه شده
3-3- دفع علفهاي هرز در مراحل اول (قبل از كاشت و اوايل رويش)
4- برداشت:
برداشت گل راعي معمولا" از سال دوم آغاز مي گردد و عمدتا" در دو مرحله برداشت ميگردد:
1-4- اولين برداشت: خرداد
2-4- دومين برداشت: اواخر مرداد
3-4- بنظر ميرسد در مهر ماه هم برداشت صورت ميگيرد كه كيفيت ندارد ولي براي جلوگيري از سرمازدگي شايد ضروري باشد.
با توجه به اینکه قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه گلدار آن می باشد ، لذا درهنگام برداشت معمولا" 12-10 سانتيمتري قسمت فوقاني گياهان قطع شده و پس از جمع آوري به خشك كن انتقال داده مي شوند.
نام انگلیسی: Valerian
نام علمی: Valeriana officinalis
خانواده: Valerianaceae
مقدمه
ریشه و ریزوم سنبل الطیب در تمام فارماکوپه های معتبر به عنوان یک گیاه دارویی معروفی شده است. ماد مؤثره آن در صنایع داروسازی موارد استعمال فراوانی دارد. این مواد بر روی سیستم عصبی مرکزی تأثیر داشته، آرام بخش، خواب آور و ضد تشنج است. همچنین برای درمان افسردگی مورد استفاده قرار می گیرند. در صنایع دارویی اکثر کشورهای توسعه یافته از مواد موثره این گیاه داروهای متفاوتی به نام های والریان، کاردیوزان، بالدریان، بالدریپان و والمان تهیه و به بازار دارویی عرضه شده است.
مشخصات گیاه شناسی
سنبل الطیب بوته ای استوار ، چند ساله و از خانواده Valerianaceae می باشد. منشا آن نواحی معتدل اروپا و آسیا گزارش شده است . ریشه دارای ریزومی کوتاه و استوانه ای شکل است . از ریزوم انشعابهای متعدد گوشتی و استوانه ای شکل به طول 10 تا 15 سانتیمتر و به قطر 2 تا 5 میلیمتر خارج می شود . قسمت خارجی ریشه قهوه ای روشن و قسمت داخلی آن سفید رنگ است . در سال اول رویش برگهای طوقه ای تشکیل می شود . گیاهان پس از گذراندن سرمای زمستان ، در سال دوم به ساقه می روند . ساقه توخالی ، استوانه ای شکل و بسته به شرایط اقلیمی بین 50 تا150 سانتیمتر می باشد. گلها دوجنسی،سفیدیا صورتی رنگ هستند که از اواسط بهار (اواخر اردیبهشت)سال دوم به صورت مجتمع در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند . ریشه سنبل الطیب در سال دوم از رشد و توسعه زیادی برخوردارمی شود و سال سوم از عملکرد ریشه کاسته می شود . با آغاز فصل سرما در حالی که اندامهای هوایی گیاه خشک می شوند ،ریشه زنده است و فعالیت خفیفی دارد . سرمای زمستان نقش عمده ای در عملکرد ریشه و کیفیت مواد موثره آن دارد .
نحوه آماده كردن بستر خزانه:
بستر كاشت خزانه گياه سنبل الطيب مي بايستي نرم و غني از مواد غذايي بوده بطوريكه از ماسه نرم وكود حيواني كاملاً پوسيده به عمق 10 سانتي متر تهيه گردد. ضمناً در انتخاب كود حيواني ميبايست كاملاً دقت داشت تا عاري از هرگونه بذور علفهاي هرز، بيماري و...... بوده و كاملاً پوسيده باشد.
زمان كشت بذور و زمان انتقال نشاء:
كشت بذور در خزانه در اواسط تابستان (نيمه دوم تير ماه) بوده و اواخر شهريور تا اوايل مهر ماه زمان مناسبي براي انتقال نشاء از خزانه به زمين اصلي مي باشد. چنانچه خزانه وياگلخانه مجهزبه سيستم گرم كننده باشد درشهريورماه نيز ميتوان اقدام به كشت نمود ليكن تاخير در زمان كشت عمليات انتقال به زمين اصلي را با مشكل روبرو خواهد كرد.
روش كشت بذور در خزانه:
پس از تهيه بستر و قبل از كشت بذور به منظور از بين بردن خلل و فرج خاك مي بايست غلطك مناسبي روي بستر زده شود و سپس بذور را به عمق حداكثر 3-2 ميلي متر در رديفهاي به فاصله 20- 15 سانتي متر از يكديگر كشت كرد و پس از كشت انجام يك مرحله غلطك ديگر جهت اتصال بهتر بذور به خاك بستر الزامي است. توضيح اينكه بذور قبل از كشت نياز به هيچ گونه تيماري ندارد. كشت به صورت سطحي با عمق حداكثر 2 ميلي ليتر و سپس پوشش آن با خاك برگ به ضخامت حداكثر يك ميلي متر در جوانه زني بذر بسيار حائز اهميت ميباشد.
نكته اي مهم پس از عمليات كشت:
با توجه به اينكه نور و رطوبت سبب تسريع در جوانه زني بذور مي گردد لذا مي بايست پس از كشت، غلطك زدن و سپس آبياري، سطح خزانه را با پوششهاي مناسبي مانند گونيهاي پلاستيكي بپوشانيم.
مراحل داشت در خزانه:
توزيع نهاده ها در زمين اصلي:
توزيع مقادير مناسب نهاده ها شامل نهاده هاي شيميايي و حيواني بر اساس نتايج آناليز خاك مشخص مي گردد، ليكن بطور معمول عبارتست از:
الف) ازت: 40-30 كيلوگرم در هكتار در فصل پاييز.
ب) اكسيد پتاس: 30-20 كيلوگرم در هكتار در فصل پاييز.
ج) اكسيد فسفر: 50-40 كيلوگرم در هكتار در فصل پاييز.
توضيح اينكه مي بايست در اواسط بهار ميزان 50-40 كيلوگرم در هكتار ازت به صورت سرك در اختيار گياه قرار گيرد.
افزودن20-15 تن در هكتار كود حيواني كاملاً پوسيده در فصل پاييز سبب افزايش عملكرد ريشه سنبل الطيب مي گردد.
- نوع خاك : خاك مناسب جهت كشت مي بايست داراي بافت سبك ، حاصلخيز و غني از مواد هوموني و داراي زهكش
باشد.
آماده سازي خاك:
مراحل آماده سازي زمين اصلي به منظور انتقال نشاء ها به شرح ذيل مي باشد:
تاريخ و فواصل كاشت:
نشاء ها را مي بايست در اواخر شهريور تا اوايل مهر ماه كه ارتفاع آنها بين 15 تا 17 سانتي متر مي رسد، به زمين اصلي منتقل نمود . فـواصـل بين رديفهـاي كشت 50-40 سانتي متر و فاصله بوته ها 20-15 سانتي متر مطلوب است
مراحل داشت (مراقبت و نگهداري):
نكته1: سرماي زمستان و خصوصاً بارش برف روي بوته نقش عمده اي در عملكرد ريشه و كيفيت مواد موثره آن دارد.
نكته2: پس از انجام عمل انتقال نشاء در اوايل فصل زمستان امكان خارج شدن ريشه نشاء جوان از خاك بسيار زياد بوده و باعث خشك شدن آن مي شود. لذا خاكدهي روي آن و يا انجام عمليات غلتك باعث محافظت و بقاي نشاء جوان خواهد شد.
نكته3: ايجاد يك يا دو مرتبه استرس خشكي(به صورت عقب انداختن زمان آبياري) تا حدي كه به سلامت گياه لطمه وارد ننمايد در توسعه ريشه و افزايش عملكرد موثر است.
نكته4: قطع ساقه هاي گل دهنده در سال اول پس از انتقال نقش مهمي را در توسعه ريشه و افزايش عملكرد ريشه خواهد داشت.
مراحل برداشت بذر و ريشه:
چنانچه نشاء ها در فصل پاييز به زمين اصلي منتقل شوند در اواخر ارديبهشت و اوايل خرداد ماه گياهان به گل رفته و در نهايت به بذر مي نشينند كه مي بايست در سطوح وسيع ساقه هاي گل دهنده را زمانيكه تقريباً 70% بذور رسيده اند جدا و سپس خشك كرد و پس از خشك كردن، بذرها را بوجاري، تميز و در نهايت جمع آوري نمود و سپس در فصل پاييز همان سال (مهر- آبان) مي توان نسبت به جمع آوري ريشه ها اقدام نمود. البته مي بايست قبل از برداشت ريشه ها مانند چغندر نسبت به جمع آوري اندامهاي هوايي گياهان اقدام نمود و پس از حذف اندامهاي هوايي در سطوح وسيع مي توان با استفاده از ماشين برداشت سيب زميني نسبت به جمع آوري ريشه ها اقدام نمود. پس از برداشت ريشه ها، آنها را با آب جاري شسته و بلافاصله بايد خشك نمود. در صورت دسترسي به خشك كن هاي الكتريكي دماي مناسب براي خشك كردن ريشه ها 50-40 درجه سانتي گراد مي باشد و در غير اين صورت مي بايستي اين ريشه ها را در سايه و درمكاني كه داراي تهويه مناسب مي باشد خشك نمود.
توضيح اينكه حداكثر عملكرد ريشه خشك سنبل الطيب در پاييز سال دوم به ميزان 2-5/1 تن بوده و برداشت آن در فصل پاييز سال سوم مناسب نيست زيرا نه تنها از عملكرد ريشه كاسته مي شود بلكه سبب كاهش مواد موثره آن نيز مي گردد.