کندر
نام انگلیسی: Frankin cense
نام علمی: Boswellia carteri
خانواده: Burseraceae
مقدمه
كندر (كندور يا لبان)، يك نوع گم رزيني معطر است كه به نام هاي Frankincense، Gum olibanum و Salai guggal نيز شناخته مي شود. اين جنس داراي 24 گونه است و عمده ترين گونه هاي آن كه منبع توليد كندر هستند شامل:
Boswellia carteri ، B. frereana، B. serrata و B. papyrifera می باشند. وجود هيچ يك از گونه هاي مولد كندر در ايران گزارش نشده است. كندر موجود در بازار ايران از دو گونه B. carteri ، كه بومي سواحل درياي سرخ خصوصاً ناحيه شمال شرقي آفريقا است و محل اصلي توليد آن كشورهاي سومالي و اتيوپي بوده و گونه B. serrata که در مناطق مختلف هندوستان مي رويد، به دست مي آيد.
مشخصات گیاه
درختی است کوچک که شاخه های منعدد آن در قسمت انتهایی ساقه ظاهر می شود و تماما پوشیده از کرک حتی کرک های پنبه ای جلوه می کند. برگ های مرکب آن، از 7 تا 15 برگچه دندانه دار تشکیل می یابد. گل هایی نر –ماده، به رنگ سفید و مجتمع به صورت خوشه های دراز در محور ساقه دارد.
از تنه آن بر اثر ایجاد شکاف، گم رزینی به صورت شیره سفید رنگ خارج می شود که به سهولت قطرات کوچک می بندد و یا در پی درخت ریخته می شود. این گم رزین، آن سنس Encense یا اولیبان Oliban نام دارد. قطعات کوچک اولیبان، رنگ هایی متفاوت زرد روشن، زرد مایل به قهوه ای، سفید مایل به آبی و سفید مایل به سبز دارند ولی اگر به صورت گرد در آیند، رنگ سفید پیدا می کنند.
طعم اولیبان، معطر و کمی تلخ است. پس از سوختن نیز بوی مطبوع از آن در فضا پخش می شود.
وزن مخصوص آن کمی بیشتر از آب است. در گرما 100 درجه، نرم می شود بدون آنکه ذوب شود.
نیازهای اکولوژیکی
با رویشگاه صخره ای و اغلب با خاک های آهکی.
پراکندگی جهانی
عمان و یمن، جنوب شبه جزیره عربستان
ترکیبات شیمیایی و خواص دارویی
محتويات شيميايي كندر به نوع گونه گياهي مورد استفاده و همچنين فصل و زمان جمع آوري محصول بستگي دارد.
اولیبان در اتر، کلروفرم و اسانس تربانتین حل می گردد. اگر در آب سائیده شود، امولسیونی به رنگ تقریبا سفید می دهد.
اولیبان، دارای نوعی صمغ غیر محلول در الکل به مقدار 25 تا 35 درصد، یک رزین و نوعی اسانس است. قسمت غیر محلول آن در الکل، شامل 20 درصد آرابین و 6 درصد باسورین ولی قسمت محلول آن در الکل، دارای اولیبانورزن به مقدار 33 درصد وزن کلی، 33 درصد بتا اسید بوزولیک به حالت آزاد و 5/1 (یک و نیم درصد) درصد اسید بوزولیک به حالت ترکیب با مواد دیگر، یک ماده تلخ به مقدار 5/0 (نیم) درصد و 6 تا 9 درصد اسانسی با وزن مخصوص بین 875/0 و 894/0 است
اسانس اخیر، علاوه بر پینن، دیانتن و فلاندرن، دارای نوعی الکل به نام اولیبانول به فرمول C10H16O است.
بوسوليك اسيد ها گروهي از تري ترپنوئيدهاي پنتاسيكليك و اصلي ترين ماده تشكيل دهنده رزين كندر هستند كه به صورت آزاد و يا تركيب با مواد ديگر وجود دارند.
بتا اسید بوزولیک، به فرمول C30H8O3 و به وزن مولکولی 68 / 456 است. بتا اسید بورولیک بیش از دو فرم دیگر آن یعنی آلفا و گاما در اولیبان وجود دارد.
این اسید به صورت بلوری های منشوری شکل دراز در متانول به دست می آید. در کلروفرم اتر، استن و الکل محلول است. 100 میلی لیتر متانول جوشان، 8 گرم آنرا در خود حل می کند.
مصارف سنتی کندر بسیار متنوع است، از بیماری های دندان تا بیماری های پوستی، مشکلات تنفسی و ناراحتی های گوارشی کاربرد دارد.
اثر ضد التهابی
اثر ضدالتهابي كندر در آزمون هاي متعدد برون تني و درون تني به اثبات رسيده است. تحقيقات نشان داده اند كه مكانيسم اثر ضدالتهابي اين گياه به اسيدهاي تري ترپنوئيدي به ويژه بتا بوسوليك اسيد و مشتقات آن برمي گردد.
بوسوليك اسيدها سبب كاهش تخريب گليكوزامين گليكان ها مي شوند كه سبب بهبود وضعيت غضروف در بيماران دچار استئو آرتريت و توقف پيشرفت بيماري آنها مي شود.
آسم
عصاره كندر، بهبود قابل توجه و معني داري در علايم بيماري از جمله كاهش تنگي نفس، برونشيت و كاهش تعداد حمله آسمي در مقايسه با گروه دارونما از خود نشان می دهد.
اثرات ضدسرطان
در مطالعات باليني و سلولي مختلف اثر ضدسرطان قدرتمندي از رزين كندر مشاهده شده است. بوسوليك اسيدها باعث مهار تكثير سلول هاي گليوما از طريق القاي مسيرهاي آپوپتوز در اين سلول هاي سرطاني مي شوند و اثر آنتي ادمي در بيماران مبتلا به گليوبلاستوما نشان مي دهند.
اثرات ضدزخم گوارش
بررسي هاي آزمايشگاهي نشان مي دهد كه بوسوليك اسيد به عنوان يك تركيب ضدزخم گوارشي اثرات خوبي دارد. به طور مثال پيش درماني موش هاي صحرايي با بوسوليك اسيد، سبب محافظت وابسته به دوز در برابر عوامل زخم زاي مختلف از قبيل محلول اتانول/ اسيد كلريدريك، انسداد پيلور، آسپرين، ايندومتاسين و استرس دمايي شد. بررسي ها نشان مي دهد كه اين اثر محافظتي مربوط به يك مكانيسم نمي باشد و احتمالاً با افزايش مقاومت مخاط گوارشي، سنتز موضعي پروستاگلاندين هاي محافظ و يا مهار سنتز لكوترين ها همراه است.
اثر بر حافظه
يكي از مهم ترين خواص بسيار مفيد و جالب توجه كندر تقويت حافظه و رفع فراموشي و ضعف حافظه است. احاديث و روايات بسياري از پيامبر اسلام و ائمه اطهار در مورد فوايد آن نقل شده است از جمله پيامبر (ص) فرموده اند: زنان باردار كندر بخورند كه عقل كودك آنها را زياد مي كند و نيز در يكي از توصيه هاي خود به حضرت علي فرمودند: سه چيز حافظه را زياد مي كند: كندر ، مسواك زدن و خواندن قرآن. مصرف كندر به ويژه در زنان باردار و تاثير آن روي حافظه نوزاد از قديم الايام مورد تاكيد بوده است. براي بررسي صحت اين نظريه به شيوه علمي مطالعاتي صورت گرفته است. از جمله اين كه مصرف كندر در موش ها طي دوران شيردهي سبب افزايش قدرت حافظه و يادگيري در نوزادان آنها مي شود. محققان دريافتند كه تجويز كندر، به ويژه دوز 05/0 (پنج صدم) گرم بر کیلوگرم در دوران بحراني رشد و نمو سيستم عصبي جنين و نوزاد، موجب افزايش چشمگير قابليت هاي يادگيري، به ويژه تقويت و نگهداري حافظه مي شود. از اين رو به نظر مي رسد كه كندر مي تواند داراي تاثيري مثبت بر روند تكامل مغز و احتمالاً شكل گيري مناسب درخت هاي دندريتي، اكسون ها و برقراري ارتباطات صحيح بين آنها باشد. همچنين بر اساس گزارش هاي جديد كندر مي تواند از بروز بيماري آلزايمر جلوگيري كند و در معالجه آن نيز موثر باشد.
اثرات پايين آورندگي چربي خون و محافظت كبدي
بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه تجويز بخش محلول در آب رزين كندر به موش هاي صحرايي با رژيم غذايي پرچرب سبب كاهش كلسترول تام وافزایش HDL می شود. همچنين عصاره هگزان كندر باعث محافظت كبد در برابر آسيب هاي ايجاد شده در اثر تتراكلريد كربن، پاراستامول يا تيواستاميد می شود.
اثرات پايين آورندگي قند خون
فرمولاسيون گياهي حاوي رزين كندر (به عنوان يكي از مواد تشكيل دهنده)، اثر خوبي در كاهش قند خون موش هاي صحرايي ديابتي شده با استرپتوزوتوسين از خود نشان مي دهد كه اين اثر با فن فورمين قابل مقايسه است.
اثر ضدميكروبي
فعاليت اسانس روغني پوست درخت بوسوليا سراتا در برابر باكتري هاي گرم مثبت و منفي آزمايش شده كه نشان مي دهد رشد استافيلوكوك اورئوس ، اشرشياكولي و پروتئوس و ميرابيليس را به طور معني داري مهار مي كند.