زرد چوبه
نام انگلیسی: Turmeric
نام علمی: Curcum spp
خانواده: Zingiberaceae
مقدمه
زردچوبه از قدیمی ترین گیاهان دارویی است . این گیاه در سال 572 پس از میلاد توسط ایرانیها به چین و در قرن 16 میلادی به فرانسه و ایتالیا برده شد .
کشت این گیاه در بعضی از کشورها مانند هندوستان به صدها سال پیش باز می گردد .
از ریزوم پودر شده زردچوبه به عنوان طعم دهنده مواد غذایی استفاده می شود . از زردچوبه همچنین برای رنگ کردن پارچه های پنبه ای ، پشمی و ابریشمی استفاده می شود .
اسانس ریزوم این گیاه در صنایع داروسازی ، عطرسازی و صنایع غذایی کاربرد فراوانی دارد .
در هندوستان سالانه 224600 تن زردچوبه تولید می گردد . به طوری که 94 درصد زردچوبه جهان در این کشور تولید می شود. قسمت اعظم زردچوبه هندوستان به کشورهای خاورمیانه ، کشورهای اروپایی و آمریکا صادر می شود .
این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای هندوستان ، اندونزی ، مالزی و بعضی نقاط چین کشت می شود .
مشخصات گیاه
زردچوبه گیاهی علفی و چندساله است . این گیاه متعلق به تیره زنجبیل می باشد . منشا زردچوبه جنوب هندوستان گزارش شده است .
جنس کورکوما بیش از 70 گونه دارد که عمدتا" در هندوستان و شمال استرالیا می رویند .
ریزوم این گیاه کوتاه و ضخیم و بر دو نوعند ، ریزومهای مادری و ریزومهای فرعی (ثانیه) . ارتفاع این گیاه بین 60 تا 90 سانتی متر است . برگها سبز رنگ ، طویل و به صورت دسته ای بر روی ساقه قرار می گیرند .
مقدار اسانس در ریزوم زردچوبه متفاوت است و به گونه گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد . مقدار اسانس گونه آمادا 1/1 درصد ، گونه آروماتیکا، 6 درصد و گونه لانگا بین پنج تا شش درصد است .
ماده کریستالی کورکومین مسئول رنگ زردچوبه است .
نیازهای اکولوژیکی
این گیاه در خاکهای حاصلخیز می روید . خاکهایی که زردچوبه در آن کشت می شود باید از زه کش مناسبی برخوردار باشند . آبیاری مناسب نقش عمده ای در افزایش عملکرد ریزوم این گیاه دارد .
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
همان طور که گفته شد رویش این گیاه و عملکرد ریشه با حاصلخیزی خاک رابطه مستقیم دارد . توصیه می شود در فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین 20 تا 25 تن در هکتار کود حیوانی به زمین اضافه شود . چنانچه زمین از مواد و عناصر غذایی تهی باشد این مقدار به 75 تا 100 تن در هکتار هم می رسد . افزودن ازت ، فسفر و پتاس نیز به وضعیت خاک بستگی دارد . توصیه می شود 100 کیلوگرم در هکتار ازت ، 100 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 200 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه شود . تمام فسفر و 3/1 پتاس را در زمان کشت ، 3/1 ازت را 30 روز پس از کشت و باقیمانده ازت و پتاس را 60 روز پس از کاشت باید به خاک اضافه کرد .
تحقیقات نشان می دهد استفاده از کودهای حیوانی و شیمیایی نقش عمده ای در افزایش عملکرد ریشه دارد .
تکثیر گیاه
تکثیر زردچوبه توسط ریزوم صورت می گیرد . از ریزومهای مادری و ریزومهای فرعی (ثانویه) برای کشت زردچوبه می توان استفاده کرد . ریزومهای مادری سبب تسریع رشد گیاهان و افزایش عملکرد ریزوم می شود . چنانچه از ریزومهای مادری و فرعی برای کشت استفاده شود اختلاف زیادی در رشد و نمو گیاهان به وجود می آید . از این رو بهتر است ریزومهای مادری را با برش طولی به دو نیم تقسیم و سپس کشت کرد .
زمان کشت زردچوبه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت است . در هندوستان کشت این گیاه از اواخر فروردین تا اوایل تیر انجام می گیرد .
زردچوبه را به دو روش کرتی و جوی پشته ، کشت می کنند . در روش کرتی عملکرد 80 درصد بیش از جوی پشته است که علت آن تراکم بیشتر کشت در روش کرتی است .
فاصله ردیفها نیز به نوع خاک ، حاصلخیزی آن و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 30 تا 90 سانتی متر است . فاصله دو بوته در طول ردیف بین 20 تا 25 سانتی متر مناسب است .
مقدار ریزوم مورد نیاز برای کاشت متفاوت است و به فواصل کاشت بستگی دارد . چنانچه فاصله کشت 20*30 سانتی متر باشد به 1800 کیلوگرم در هکتار ریزوم مادری و 1200 کیلوگرم در هکتار ریزوم فرعی نیاز است .
مراقبت و نگهداری
مبارزه با علفهای هرز ، آبیاری به موقع و کوددهی نقش موثری در افزایش عملکرد ریزوم دارد . زردچوبه گیاهی کم و بیش مقاوم به آفتها و بیماریهاست . لکه برگی از آفتی است که در طول رویش گیاهان را تهدید می کند . لکه های سفیدرنگی در هر دو طرف سطح برگهای آلوده به خصوص در سطح فوقانی برگها مشاهده می شود . در سالهای اخیر مشاهده شده است که ریشه و ریزوم زردچوبه پی تیوم آلوده شده و خسارت زیادی به محصول وارد می شود . استفاده از سموم مناسب و کاربرد عملیات به زراعی در کنترل این بیماری بسیار موثر است .
برداشت محصول
زمان برداشت گونه های مختلف زردچوبه متفاوت است . معمولا" هفت تا نه ماه پس از سبز شدن ریزوم می توان اندامهای زیرزمینی زردچوبه را برداشت کرد . اواسط پاییز تا اواخر زمستان زمان مناسبی برای برداشت ریزومهاست . قبل از برداشت ، پیکر رویشی گیاهان (ساقه و برگها) را از ناحیه نزدیک به زمین باید قطع کرد . برای سهولت در برداشت ، زمین را باید آبیاری کرده و پس از خارج کردن اندامهای زیرزمینی ریزومهای فرعی را از ریزوم مادری باید جدا و تمیز کرد .
ریزومهایی که که به عنوان بذر انتخاب می شوند نه تنها باید کاملا" سالم و عاری از هر گونه عوامل بیماریزا باشند بلکه باید رسیده و کامل باشند . برای نگهداری بذرها ، گودالی به عمق 60 سانتی متر در مکانی خنک و خشک باید حفر و بذر را در آن نگهداری نمود .
پس از برداشت ریزومها ، آنها را باید خشک کرد. رطوبت مجاز در اندامهای خشک شده 8 تا 10 درصد می باشد .
عملکرد ریشه متفاوت است و به روش کاشت ، رقم مورد استفاده و حاصلخیزی زمین بستگی دارد و بین 20 تا 40 تن در هکتار ریزوم تازه است .