گلرنک (کاریزه، کاجیره، کافیشه)

نام انگلیسی: Safflower,False saffron

نام علمی: Carthamus tinctorius L

خانواده: Astraceae

مقدمه ای بر گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

Carthamus از کلمه عربی qurtom یا عبری qarthami به معنی نقاشی و رنگ کردن گرفته شده، زیرا در گل های گلرنگ رنگیزه ای وجود دارد که در آب زرد و در الکل قرمز است. این جنس مشابه thistle هاست و داری گونه های یکساله و چند ساله می باشد. گلرنگ بومی آسیا و مناطق مدیترانه بوده و در سال 1551 از مصر به اروپا معرفی شده است.

گیاه شناسی گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

گلرنگ گیاهی است یک ساله، ایستاده، با ارتفاع ساقه 80 – 60 سانتی متر است. ریشه گلرنگ قوی و عمیق، در نیمه بالای ساقه دارای انشعابات زیاد، برگ ها کم و بیش بیضی شکل که در برخی ارقام دارای خار هستند. رگبرگ ها در قسمت زیرین برگ برجسته، گل ها نر – ماده (دو جنسی) لوله ای، کوچک، به رنگ زرد و نارنجی، میوه فندقه سفید و کرم رنگ است.

ترکیبات شیمیایی گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

در گل های گلرنگ دو ماده رنگی زرد (سافران زرد) و قرمز (سافران قرمز یا کارتامین) وجود دارد. ماده رنگی زرد در آب و کارتامین در چربی و مواد قلیایی محلولند. در میوه گلرنگ حدود 30 درصد روغن و به همین مقدار پروتئین وجود دارد.

موارد مصرف و خواص درمانی گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

پیشینیه کاربرد گل های گلرنگ به عنوان دارو و چاشنی بسیار بیشتر از بکارگیری میوه های آن به عنوان دانه روغنی است. گل های خشک گلرنگ در ترکیب انواع چای بکار می رود و دارای خواص دارویی، مسکن، محرک و ضد ورم معده است. از گل های خشک گلرنگ به عنوان رنگ کننده مواد غذایی هم استفاده می شود. این گل ها گاهی به عنوان تقلب در زعفران بکار گرفته می شوند. روغن میوه یا بذر از روغن های گیاهی ارزشمند بوده و برای مداوای تصلب شرایین بکار می رود.

عوامل محیطی گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

رویشگاه اولیه گل رنگ عربستان است. به علت دارا بودن ریشه عمیق و قوی با خشکی سازگار است، همچنین این گیاه تحمل خوبی نسبت به شوری از خود نشان می دهد. از نظر نیاز به عناصر غذایی، کم توقع محسوب می شود. به آب ایستادگی پای بوته و بیماری های قارچی حساس است و آفت مگس گلرنگ به شدت به این گیاه اسیب می رساند. بذر آب بسیار مورد توجه پرندگان و به خصوص گنجشک است. گلرنگ به تغییر تاریخ کاشت بی تفاوت است و در شرایط آب و هوایی مختلف در فصول پاییز، بهار و کشت دوم تابستانه می توان اقدام به کاشت آن کرد.

کاشت گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

تکثیر گلرنگ به وسیله بذر انجام می شود. بذر های این گیاه دارای سرعت جوانه زنی خوبی است. بذر لازم برای کاشت هر هکتار 25 تا 30 کیلو گرم است. گلرنگ به روش دست پاش یا به کمک ردیف کار غلات، قابل کشت است. کاشت و مراقبت های لازم برای آن، مانند گندم انجام می شود. پس از بذر پاشی به وسیله دیسک بذر ها زیر خاک قرار می گیرند.

برداشت محصول گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

الف – برداشت بذر گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

با توجه به تاریخ کشت گلرنگ، زمان برداشت محصول متفاوت است. در کشت پاییزه، بهاره و تابستانه به ترتیب در خرداد ماه، تیر ماه و نیمه اول آبان ماه اقدام به برداشت محصول دانه می شود. به طور کلی با سخت شدن دانه ها می توان برداشت را آغاز کرد. برداشت با داس و به صورت دستی یا با کمباین غلات قابل انجام است. به طور متوسط 2 تا 5/3 تن بذر از هر هکتار کشتزار گلرگ به دست می آید.

ب – برداشت گل گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

پس از کامل شدن گل دهی گلرنگ، برداشت گل با دست انجام می شود. اگر چه گل ها پس از خشک شدن هم نمی ریزند، اما چون برداشت گل خشک شده مشکل بوده و تلفات زیادی در اثر ریزش و خرد شدن دارند، گل ها به صورت مرطوب، برداشت می شوند و سپس با پهن کردن در سایه در لایه های نازک، خشکانده می شوند. از هر یک هکتار کشت گلرنگ 350 تا 500 کیلو گرم گل تر به دست می آید که وزن گل خشک حاصل از آن 20 درصد یعنی، 70 تا 100 کیلو گرم خواهد بود. کاه و کلش باقیمانده پس از برداشت و جدا سازی دانه از نظر تعلیف دام ( به ویژه گوسفند) بسیار مورد توجه دامداران است.

گونه های دیگر گلرنگ، کازیره، کاجیره، کافشه

جنس Carthamus در ایران 6 گونه علفی یک ساله و خار دار و در جهان 14 گونه یک ساله و چند ساله دارد.