بابونه رومی

مقدمه                                                                          

بابونه رومی از مدتها پیش به عنوان یک گیاه دارویی همواره مورد توجه مردم بوده است . از قرن پتنزدهم این گیاه در مرکز اروپا به منظور استفاده در صنایع داروسازی و بهداشتی و آرایشی مورد توجه قرار گرفت . کشت بابونه رومی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز شد .

در اکثر فارماکوپه های معتبر از گلهای بابونه رومی به عنوان دارو یاد شده است . از مواد موثره گلهای این گیاه برای هضم غذا و مراقبت و نگهداری مو و پوست استفاده می شود . از دم کرده این گلها به عنوان معرق و ماده ای که سبب تسکین دردهای شدید می شود استفاده می گردد .

از اسانس بابونه رومی به مقیاس فراوانی در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود . بابونه رومی در بعضی کشورها به عنوان گیاهی زینتی کشت می شود .

این گیاه در سطوح وسیعی در کشورهای بلژیک ، هلند ، انگلیس ، فرانسه و ایتالیا کشت می شود .

مشخصات گیاه

بابونه رومی گیاهی علفی و چند ساله است . این گیاه مدیترانه ای است و منشا آن پرتغال ، فرانسه و الجزایر گزارش شده است . بابونه رومی به صورت خودرو مشاهده نشده و معمولا" کشت می شود .

از قسمت فوقانی ریزوم انشعابهای ریشه ای فراوانی خارج می شود . ساقه این گیاه ساده یا منشعب به طول 20 تا 40 سانتی متر و کم و بیش کرکدار است . برگها به رنگ سبز روشن و در طول ساقه به طور متناوب قرار می گیرند . برگها دارای بریدگیهای عمیق و کم و بیش نخی شکل می باشند . گلها به رنگ سفید به قطر یک تا سه سانتی متر و در نواحی فوقانی ساقه های اصلی و فرعی تشکیل می گردند . میوه فندقه و رنگ آن نقره ای تیره است .

گلدهی از اواخر بهار (خرداد) آغاز می شود و تا اواخر تابستان (اواخر مرداد) ادامه می یابد . تمام قسمتهای گل حاوی اسانس است که در حفره های خاصی ترشح و ذخیره می گردد .

گلهای خشک دارای 6/0 تا 5/1 درصد و پیکر رویشی محتوی 2/0 تا 4/0 درصد اسانس می باشند . اسانس گلها از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است .

اسانس استخراج شده از گل تازه به رنگ سبز روشن است . پس از گذشت چند روز به رنگ سبز یا زرد مایل به قهوه ای تبدیل می شود . اسانس استخراج شده از گلهای خشک به رنگ زرد مایل به قهوه ای است .

اسانس بابونه رومی دارای بوی تند و تند مزه است . مهمترین مواد تشکیل دهنده اسانس عبارتند از : مواد الکلی مختلف ، ((اسید آنجلیک)) ، ((استربوتیل اسید آنجلیک)) ، ((استر بوتیل اسید ایزوبوتیریک)) ، ((اسیدمتاکریلیک)) و استر آن ، ((آنتمول)) و ((کامازولن)) . از مواد دیگر گل بابونه رومی می توان از ((مواد تلخ)) ، ((کولین)) ، ((اپی نین)) ، ((اینوزیتول)) ، ((گورستین)) و ترکیبات قندی نام دارد .

نیازهای اکولوژیکی

بابونه رومی گیاهی مدیترانه ای است . در طول رویش به درجه حرارت و نور کافی نیاز دارد . این گیاه در حضور نور کافی و دمای مناسب گلهای زیبایی به وجود می آورد . بابونه رومی به سما حساس نسیت ولی چنانچه تحت تاثیر سرماهای شدید و طولانی قرار گیرد خشک می شود . اگر اواخر زمستان شرایط اقلیمی برای رویش گیاه مساعد باشد ، گیاهان شروع به رشد کرده و شاخ و برگهای جدید به وجود می آورند . در این مرحله سرما برای گیاهان زیان آور است و ممکن است بر اثر سرما خشک شوند .

بابونه رومی به خاک خاصی نیاز ندارد . خاکهای سبک یا نیمه سنگین که حاوی مقادیر زیادی مواد و ترکیبات هوموسی (رسی) و خاکهای کاملا" سبک (شنی) برای کشت بابونه رومی مناسب نیست . آب ایستایی برای این گیاه مناسب نیست و بر کمیت و کیفیت مواد موثره آن تاثیر منفی دارد .

این گیاه در طول رویش در سه مرحله احتیاج به آبیاری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد . این مراحل عبارتند از :

الف : اوایل رویش ، هنگامی که ریشه گیاه در حال توسعه است .

ب : بین ماههای اردی بهشت – خرداد .

ج : در مرحله ساقه دهی

آبیاری در موارد ذکر شده سبب افزایش عملکرد گل می شود . چنانچه بارندگی مناسب باشد و نیاز آبی گیاهان را مرتفع سازد نیازی به آبیاری نخواهد بود .

این گیاه به غرقابی بسیار حساس است . چنانچه پس از بارندگی گیاهان غرقاب شوند باید به خارج کردن آب از کرتها اقدام نمود .

تناوب کاشت

بابونه رومی گیاهی چند ساله است ، و سه تا پنج سال در یک مکان باقی می ماند . از این رو تناوب کشت صحیح برای این گیاه مهم است . این گیاه را با گیاهانی که بر مقدار مواد غذایی خاک می افزایند و مانع گسترش علفهای هرز نیز نشوند باید به تناوب کشت کرد . با گذشت سن گیاهان رفته رفته علفهای هرز چند ساله گسترش می یابند . از این رو پس از برداشت با گیاهان وجینی به تناوب کشت می شوند . از آن جا که ذرت مانع رشد و توسعه علفهای هرز می شود ، تناوب کشت با این گیاه نیز نتایج مطلوبی در بر دارد .

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

کودهای حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل بابونه رومی دارد . از این رو در فصل پاییز باید 20 تا 30 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا" پوسیده به زمین اضافه شود . افزودن مقادیر مناسبی ازت ، اکسید فسفر و اکسید پتاس به خاک ضرورت دارد . فصل پاییز قبل از کاشت و هنگام آماده سازی زمین باید 100 تا 140 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر ، 100 تا 140 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و 60 تا 70 کیلوگرم در هکتار ازت به زمین اضافه شود . بعداز کاشت گیاه در دو مرحله باید اقدام به افزودن ازت به خاک نمود . یک مرحله 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار بعد از کاشت و هنگام ساقه دهی و مرحله دوم 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار هر ساله پس از برداشت گل باید در اختیار گیاهان قرار گیرد . استفاده از محلولهای غذایی اثر بسیار مطلوبی بر رشد گیاه دارد . از محلول غذایی و اکسال به مقدار 3 لیتر در هکتار ، میکرامید 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار یا سایر محلولهای غذایی مشابه می توان استفاده کرد . زمان مناسب برای کاربرد محلولهای غذایی فصل بهار (اردی بهشت – خرداد) است .

آماده سازی خاک

بابونه رومی رومی را باید در خاکهای غنی از مواد و عناصر غذایی و فاقد علف هرز کشت کرد . یک سال قبل از کاشت این گیاه خاک را باید کاملا" آماده نمود . فصل پاییز انجام شخم مناسبی به عمق 25 تا 35 سانتی متر ضروری است . فصل بهار زمین را باید تسطیح کرد و با شکستن کلوخها و سله ها بستر خاک را برای تکثیر گیاه آماده نمود . زیرا این گیاه ، ریشه های کوچک و ظریفی دارد و تقریبا" در لایه های سطحی خاک گسترش می یابند .

تاریخ و فواصل کاشت

زمان مناسب برای تکثیر رویشی بابونه رومی اوایل بهار (فروردین – اردی بهشت) است . بوته ها در ردیفهایی به فاصله 50 تا 60 سانتی متر باید کشت شوند . فاصله دو بوته از یکدیگر در طول ردیف 20 تا 25 سانتی متر مناسب است .

روش کاشت

بابونه رومی به روش رویشی و از طریق تقسیم بوته تکثیر می شود . اوایل بهار گیاهان دو تا سه ساله و عاری از هر گونه عامل بیماریزای قارچی یا باکتریایی را باید از خاک خارج و هر بوته را به 10 تا 15 قطعه تقسیم کرد . به طوری که ، هر قطعه دارای دو تا سه ساقه به طول 2 تا 4 سانتی متر باشد . سپس بوته ها را به صورت ردیفی در زمین مورد نظر کشت کرد . برای هر هکتار زمین به 70 تا 80 هزار بوته نیاز است . پس از کشت بلافاصله گیاهان را باید آبیاری کرد .

مراقبت و نگهداری

از آن جا که گیاهان در سال اول رویش کوچک هستند و ریشه ها هنوز توسعه نیافته اند علفهای هرز را با دست و با دقت باید وجین کرد . در سال دوم رویش ، قسمتهای خشک شده گیاه را باید جدا و از زمین خارج نمود . فضای بین گیاهان و ردیفها را باید با بیل زیر و رو کرد تا عمل تهویه خاک به سهولت انجام گیرد .

اخیرا" به منظور مبارزه با علفهای هرز این گیاه از علف کشهای مناسب استفاده می شود . قبل از کاشت گیاه از محلول ترفلان یا اولیترف به مقدار 5/3 لیتر در هکتار یا از محلول توک – اولترا به مقدار 5 تا 6 لیتر در هکتار پس از کاشت می توان استفاده کرد .

علف کش توک – اولترا دارای طیف وسیعی است و می توان از آن علیه انواع علفهای هرز زمین استفاده کرد . از سال دوم به بعد قبل از رویش گیاه می توان از علف کشهای کرب و آرزین هر یک به مقدار 3 کیلوگرم در هکتار به طور مخلوط استفاده نمود . تاثیر این علف کشها طولانی است و نیز مقدار زیاد آن روی گلهای بابونه رومی اثر منفی بر جای می گذارد لذا کاربرد آن باید با دقت انجام شود . در طول رشد گیاهان و تا شروع تشکیل غنچه در صورت نیاز می توان از علف کش توک – اولترا به مقدار5 تا 6 لیتر در هکتار استفاده کرد .

آفت یا بیماری خاصی بر روی این گیاه مشاهده نشده است . در صورت رطوبت فراوان یا تراکم زیاد بوته ها گیاهان ممکن است مبتلا به سفیدک سطحی شوند .

برداشت محصول

گلدهی از اواخر بهار آغاز می شود و تا اواخر تابستان ائامه می یابد . گلها پس از تشکیل 2 تا 60 روز روی گیاه باقی می مانند . گلهای کاملا" باز شده را با دست یا با ماشین می توان برداشت کرد .

گلهای برداشت شده را باید با ضخامت کم در سایه پهن کرد ، تا خشک شوند . همچنین برای خشک کردن گلها می توان از خشک کنهای الکتریکی استفاده نمود . درجه حرارت مناسب برای خشک کردن گل با استفاده از چنین دستگاههایی 35 تا 40 درجه سانتی گراد می باشد . تاخیر در خشک کردن گل سبب تغییر رنگ آنها به قهوه ای می شود . در این صورت از کیفیت مواد موثره آن به شدت کاسته می شود .

چون پیکر رویشی گیاه حاوی اسانس است ، تمام پیکره گیاه را از فاصله 5 تا 6 سانتی متری از سطح زمین می توان برداشت کرد .

تحقیقات نشان می دهد هنگام خشک کردن گیاه (اعم از گل یا پیکر رویشی) بر مقدار اسانس آن افزوده می شود . از این رو مقدار اسانس در اندامهای خشک بیش از اندامهای تازه است .

عملکرد گل خشک در سال اول 200 تا 250 کیلوگرم در هکتار می باشد . در همین سال عملکرد پیکر رویشی به 4 تا 6 تن در هکتار (وزن تازه) می رسد . مقدار اسانس تولیدی در سال اول رویش به 3 تا 5 کیلوگرم در هکتار بالغ می گردد . در سالهای بعد بر مقدار عملکرد افزوده می شود . به طوری که از سال دوم به بعد 400 تا 600 کیلوگرم در هکتار گل خشک ، 10 تا 12 تن در هکتار پیکر رویشی تازه و 6 تا 10 کیلوگرم در هکتار اسانس تولید می شود .